Geoponica 1541 traduzione di Andrés de Laguna

Gli autori sono stati emendati in base a
Geoponica sive Cassiani Bassi Scholastici De Re Rustica Eclogae
recensuit Henricus Beckh - Teubner – Stoccarda e Lipsia – 1994


	Liber XX

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

In hoc Rei Rusticae, vigesimo libro, agitur de piscium nutricatione, deque eorum congregatione ex diversis in unum locum, ac breviter. de ipsorum captura, escarumque compositione ad piscandos diversos pisces, tum fluviatiles, tum marinos.

In parte mediterranea piscinae faciendae sunt ea magnitudine et vastitate, quam unusquisque et vult, et extruere potest. In quas quidem pisces ii qui in aquis dulcibus versari sunt nati, aut qui etiam a mari transfluunt in flumina, sunt transferendi, donec impleantur. Qui autem prope mare aut sinum aliquem degunt, quandoquidem aquae marinae pars, maxime pisces nutrit, eam ipsam in piscinam manufactam iniiciunt. Caeterum pisces ipsos naturae loci oportet accomodare. Nempe, si locus paluster sit, palustres pisces sunt iniiciendi. Sin autem asper, {nocati} <locati> saxatiles. Porro in cibum illis proiici solent herbae tenerrimae, minimae portiunculae piscium, nonnullorumque et viscera, et branchia. Ficus praeterea

molles et comminutae, caseus recens: at marinis et saxatilibus, carides atque gobii, aut quicquid simile quispiam sit nactus, aut panis furfurei massa, aut siccae ficus incisae, similiter proiiciuntur. Ubique autem plureis habebis pisces, si polyporum, polygono similem herbam, contusam, aquis nutrientibus pisces inieceris.

Rec. Glechonis, thymbrae, origani, sampsuchi, ana. Drach. iii. corticis thuris, myrrhae sinopidis, ana. Drach. viii. farinae vino odorato solutae, minam S. suilli hepatis assi, Drach. xxiiii. adipis caprilli, alliorumque, ana. tantundem. Quae quidem omnia ubi sigillatim contuderis, posteaque sabulo tenui miscueris, in locum iniicito. Transacta vero una aut altera hora, retia ipsa praetendito. Alii delphinium herbam masculam, contusam incretamque iniicientes, adeo pisces convocant, ut possint eos manibus compraehendere. Alii, semiminam alliorum, aut sesami torrefacti tantundem, glechonis, origani, thymi, sampsuchi, thymbrae, staphisagriae, singulorum, Drach. xxxii. farinae (qua excipiunt illa) minam I. chondri tantumdem, corticis thuris, Drach. vi. terra et furfure laevigantes inspergunt.

Ovillae adipis, sesami torrefacti, alliorum, vini fragrantis, origani, thymi, sampsuchi sicci, singulorum mediocrem portionem tundens, paneque excipiens, iniicito.

Rec. Caprilli, bubuli, ovilli, atque suilli sanguinis, tenuium intestinorum stercoris, thymi, origani, glechonis, thymbrae, sampsuchi, allii, faecis vini odoriferi, singulorum aequas portiones, adipis aut medullae pecorum dictorum, tantundem, omnia sigillatim et simul tundens, ex ipsisque conficiens pastas, eas una ante hora iniicito in locum, qua exacta, collectos pisces retibus circumvenito.

Sanguinem nigrae caprae, faecem vini odorati, farinaeque massam commiscens, addensque pulmonem caprillum in tenuissima comminutum, ad usum servato. Si vero circa piscatorium funiculum salem resperseris, nullus expiscabitur piscem.

Statueram equidem, Vir omnium observandissime, ipsorum piscium naturam tibi certius et planius (ut ita dixerim) explicare: Vitam etiam,

coitum, educationem, eorumque totius vitae periodum et longitudinem: quae praeterea species piscium marinae sint, quae fluviales, et quae denique palustres existant. Dein vero particulatim, quae videlicet species piscium sint squammatae, quae dumosae, quae lenes, et quae denique testa molli integantur. Quae rursus earum viviperae sint, quae oviperae, quae solitariae, quae congregabiles, ac breviter, quae omnino, ne inter se quidem invicem copulentur. Eo enim inquisitionis animus erat progredi, ut nihil eorum quae mari insunt, relinquerem inexploratum. Sed de his, suo tempore dicetur a nobis fusius. Nunc vero, quandoquidem nonnullos conspicor, indagationis uniuscuiusque ardentissimo desyderio flagrantes, optimeque animatos inhiare ad talem disceptationem, necessarium mihi videtur fore, ut communi, brevi, atque usitata dictione singula exaggerans (sic exigente re ipsa) ingenuae illoram expectationi respondeam et satisfacciam, omniaque perspicua reddam, adiutibus iis, quae ab Asclepio, Manetho, Paxamo, et Democrito, circa hanc materiam extant exposita.

Genera piscium sunt, Mugil, Pastinaca marina, Scorpio, Salpa, Phager, Chalceus, Scarus, Glaucus, Mulus, Amia, Rhaphis, Callichthys, Thynnus, Trachurus,

Sacutus, Melanurus, Smaris, Cephalo, Polypus, Vulpes, Bos, Mus, Mormur, Smela, Sepia, Phocis, Carabus, Torpedo, Iulis, Alabitus, Sargius, Caris, Characius, Buglossus, Aurata, Alentris, Alosa, Illus, Anius, Prospantamius, Scordylos (Ex tribus autem Scordylorum paratur esca ad capiendos tenues maris pisciculos) Gobius, Genaris, Dacus, Porcus, Galea, atque Squammata. Orphus porro, atque Laucopis, Muraenis, Coracinis, Carabis, Anguillis, atque Buccinis capiendis sunt. At Latilus, atque Purpura, tum Labracibus, tum aliis omnibus, in omnique tempore sunt inescandis, ac praecipue teniusculis. Primo autem omnium esca quaedam conficitur ad capiendos maiores pisces, qualis est Illus, Glaucus, Phager, ac caeteri etiam ingentes. Quae quidem esca, ubi primum inserta hamo, contingit aquam, minuti pisces, trepidantes cursum maiorum, confestim cedentes abeunt. Magni autem deliniti suavitate naturali ipsius escae, deserentes proprias cavernas, conveniunt, vel si distent stadiis duobus: luduntque atque invicem conflictantur, naturaliter et cum maxima voluptate ad escam distracti, sic ut minime exterant ipsum funiculum, reluctantes. Cuius talis est compositio. Rec. Aeluri, bromi, ana. Drach. viii. papporum fulvorum, ex iis qui volitant, anisi, caprilli casei, ana. Drach. iiii. opopanacis. Drach. ii. suilli sanguinis, galbani, ana. Drach. iiii. Omnia sigillatim accurateque contundens, postea simul misceto, infundito illis vinum austerum, sed minime

adulteratum, ac tandem trochiscos fingito, quales suffimenta, exiccatoque sub umbra. Aliud ad capiendos tantum Coracinos pisces magnitudine prodigiosos, ob excellentiam ipsius compositionis. Rec. Lenticulae torrefactae, Scrup. viii. Cymini torrefacti, Drach. i. uvae immaturae, betonicae viridis, ana. Drach. iiii. coronopodis herbae tantundem, anthyllidis amaricantis, hoc est viridis, Drach. I. palmularum iam flaccescentium, Drach. iiii. castorei, Drach. I. Omnibus probe contusis addens succum anethi, trochiscosque fingens, eis utitor. Aliud ad fluviales pisciculos, quo utabatur Oppianus. Sanguinem vituli, et vitulinas carnes secans in minima, simul in aliquod linteum coniicito, sinitoque sic manere dies decem, pisces post quas inescato. Esca alia, beneficio cuius, ultro prompteque pisces accedunt. Farinam levigans, pastamque faciens, proiicito. Ali ad fluviales pisciculos. Rec. furfuris hordeacei, minas ii. holophaci, choenicen. I. perfundantur gari purissimi sufficienti portione, adiicitoque etiam sesami similiter choenicen I. ex qua miscella parum dispergito, statimque verriculo circumvenito. Siquidem ubi primum escam ipsam disseminaveris, confestim minutorum pisciculorum congeries festinabunda concurret, vel si quinque illinc distet stadiorum intercapedine. Magnos autem pisces fugabit odor. Sic igitur utitor, nec ludes tuam operam. Alia ad porcos. Sesami, Drach. iiii. capitulorum alliorum, Drach. ii.

carnis coturnicis muria conditae, opopanacis, singulorum tantundem. Quae omnia, excipiens sordidus gymnasiorum contundito, utitorque illis pastillorum instar compactis. Alia ad anguillas. Rec. Scolopendrae marinae, Drach. viii. caridarum fluvialium, tantundem sesami, Drach. I. simul exceptis utitor. Alia ad marinos Mugiles. Rec. folii Malabathri, orbiculum I. piperis, grana. x. melanthii, grana. iii. schini floris, nonnulli autem interioris partis, pauxillum. conterens omnia, misceto. Dein vero medullam panis purissimi hemina un Mareatici vini perfundens, sicca simul excipito, in unamque redigens massam, dispergito. Alia elegans, nec aliud quam absolutos mugiles capiens. Rec. Thynni hepatis, Drach. iiii. lomenti fabacei, Drach. viii. avitorum crudorum, Drach. ii. quae quidem ubi concriveris, sapam eis instillato, conficitoque pastillos, atque inescato. Alia etiam ad marinos Mugiles. Pudenda arietis in ollam crudam iniicito, coperiensque ex alia, sic constringito, ut nullatenus perspirare possint. imponitoque in vitriariam fornacem, ut ab aurora usque ad vesperam concoquantur. Ac tunc quidem invenies ipsa instar casei mollissima, ex quibus tandem piscibus escam parato. Obsonii Stolatos dicti praeparatio in mari, cuius vi, in unum locum statim omnes pisces conveniunt. Ex mari obbulas treis accipito, earum scilicet quae circa saxa nascuntur. Quarum quidem contundens

carnem, exprimensque, ex ea in testa aliqua inscribito quae sequuntur: subito non sine maxima admiratione videbis pisces in unum locum fluere confertim. Sunt vero ipsa nomina, [GR] quibus sane pisceduli utuntur. Alia ad mullos, atque magnos Scaros capiendo: quam inspergemus aquis. Ob cuius quidem escae in actione celeritatem, minuti pisces non confluunt. Eius autem compositio naturaliter ad se pisces conciliat. Rec. Ex phlaenis fluvialis carne, Drach. viii. holphaci torrefacti, tantundem. caridum fluviatilium, Drach. iiii. malabathri, Drach. I. Omnia contusa, albumine ovi gallinacei excipito, conficiensque pastillos utitor. Alia ad pisces oens magnos in mari, Cuiusmodi existunt Glauci, Galei, Orphi, atque alii id genus. Rec. Testiculorum gallorum, exiccatorum, Drach. viii. Strobilorum torrefactorum, Drach. xvi. ex quibus accurate contusis, atque farinae permistis finguntur pastilli, quibus postea inescantur pisces. Alia ad inescandas muroenas. Rec. Aeluri fluviatilis Drach. xvi. seminis rutae sylvestris, Drach. viii. Adipis vitulinae, tantundem. sesami, Drach. xvi. Conterens omnia, ex illisque pastillos fingens, utitor. Alia ad Polypos et Sepias. Rec. Salis Hammoniaci. Drach. vi. butyri caprilli, Drach. viii. Ex quibus optime laevigatis molle collyrium facito, eoque aut funes ipsos, aut validas vittas inungito. Pisces siquidem peredentes, haud facile divellentur, Tu vero adstans extrahito, iniicitoque

in scapham Carabos, Buccinas, Purpuras, et alios quicunque fuerint. Anguillas et testacea omnia sic inescato. Rec. Salis Hammoniaci Drach. viii. cepae, Drach. I. adipis vituli, Drach. vi. Quae quidem ubi miscueris, hamos caeruleos conficito, eosque ipso pharmaco inductos, aquis immergito, Statimque pisces ultro ratione odoris, sese impellentes, accedent. Esca in omni tempore ad omnes pisces. Rec. Foliorum Celticae nardi, Drach. iiii. cyperi, radicem. I. smyrnii magnitudinem Aegyptiae fabae, cymini, quantum tribus digitis comprehendi possit, seminis anethi, quantum tota manu. Quae omnia contundens et cernens, iniicito in exiguam arundinem. Postea vero, dum utendi occasio dabitur, lumbricum, aut terrae intestina accipiens abluito, iniicitoque in vas aliquod, roremque in manum exprimens ab ipso loco. ac miscens ex ipso pharmaco sufficientem portionem, simulque lumbricos magmati adiiciens, una contundito, et inescato. Alia ad tenues pisciculos, qui capiuntur arundine. Caridum fluviatilium, (nonnulli squillas appellant) accipito drachmam unam. Buccinarum, tantundem. Quos pisces, ubi in garo purissimo, ex Coracino pisce confecto, deliverint integrum biduum infusi, tertia die extractos, inescandi usui exponito. Sed piscari tunc duobus calamis convenit, ex quorum utroque quatuor hami dependeant. Habereque etiam asseclam unum, seu auxiliarium. Atque in hunc modum tantum extrahes piscium, ut a nullo eorum qui aut hypocha, aut verriculo operantur, vincaris.

Universalis esca. Farinam lentium cum sicco malo compingens, et temperans, piscandi usui accommodato. Alia ad omnes pisciculos. Cochlearum carnem accipiens, exemptis mebranosis caudiculis, ex ea esca iniicito. Sed non utaris totibus umbilici magnitudine. De Nassis. Myrobalani expressionem, stercus humanum, panemque purum, singula per se conterens, posteaque permiscens omnia, in nassam iniicito, nec frustraberis. De Nassis aliud, quemadmodum scriptum inveni, in dogmatis Ichthyophagorum. In illud vas quo piscant, umbilicos qui haerescunt saxis, carunculasque ipsas accipiens, coniicito, atque venator. Ad marinos Mugiles, Scaros, et Mullos. Sepiarum testulis cum sisymbrio viridi, quod est Bryon, aqua, farina, et caseo bubulo mistis, utitor, dum retibus navas operam. Ad Scorpiones tantum. Rec. Pulveri lignorum Mori, Caulocinarae, sandaranchae, ana, Drach. viii. coliculorum brassicae, numero quinque Omnia haec cum tritico in tenuissima comminuto, harenaque affundens aquam, misceto, pastamque facito, et inescato. Ad marinos Phagros. Acridas atque lumbricos, praeterea frumentaceum pollen, decocto melanthii contundito. Dein vero infundens aquam, perducito ad crassitudinem mellis, et inescato. Ad solas Caridas. Vitulinum fel, farina, oleo, et aqua laevigans, platemulas facito, quibus tandem in escam utitor. Ex eodem etiam pharmaco mandens, inspuito in aquam, piscibusque frueris. Ad Thynnos tantum. Quinque nuces regias comburens, in cineremque convertens, cum sampsycho,

et purissimo pane, perfuso aqua, cumque caprillo caseo contundito, quibus utitor postea instar pastae confectis. Ad solas Smaridas. Cum pane, caprillo caseo, vaccino, et purissimo polline simul allia contundens, pastasque formans, eas in locum inspergito. Ad Pastinacas marinas. Columbinum stercus perfundens aqua, id ex similagine laevigato. Alia ad idem. Lactucae semen concoquens, butyrum et similaginem decocto eius contundito, utitorque. Ad Salpas, Bryon viride ex saxis oleo interens, usui exponito. Ad Glaucos. Amias, Callichthyas, et Alosas marinas assans, exossansque, bryon illis, hordeaceamque farinam adiicito, iisque in pastam coactis utitor ad inescandum. Ad Trachuros et Melanuros. Urticas madefaciens succo viridis coriandri, ex eisque cum simila pastas conficiens, utitor. Ad Mugiles et Capitones. Panem gyriten (hoc est, ex tenui confectum polline) caprillum caseum, et calcem vivam simul contundito, infudensque marinam aquam, ex ipsis pastas conficito, et inescato. Ad Polypos. Tenues Mormures circa robustum quid vinculo deligans, inescabis. Ad solas Sepias. Faecem vini, fine aqua, oleo contundito, ad locumque accedens, mari ipsam iniicito.. Sepia siquidem, videntes quod [faex descendat, ac perafimum] (Deest illud. Nos tamen sic legendum esse coniecimus.) nigrum ipsum relinquent, atque illuc se conferent, ubi oleum sese illis ostenderit: easque tunc compraehendito. Ad Carabos. Ubi Mormures ad forte quid alligaveris,

oleo purpuras decem contundito. Ex bryoque pauxillum mandens, inspuito in saxum, piscibusque frueris. Ad Melanuros. Hepar caprillum capiens, ex eo hamos inducito. Invenimus et escam aliam, qua utimur in mari tranquillo, aut dum capere varios pisce est animus: eaque est ungula asinina, aut caprilla.

Quod ex Garis Liculmen dicitur, sic praeparatur. Viscera piscium in vas aliquod iniiciuntur, ubi condiuntur sale, ac similiter tenues pisciculi, potissimumque aristulae, mullive exigui, aut haleculae, aut lycostomi, aut iis prorsus, qui admodum minuti videantur: omnesque sale, pari ratione, insperguntur, Solique expositi, crebro et assidue agitantur. Ubi autem fuerint exacte conditi et dissoluti, postridie sic ex illis garum extrahitur. Prolixus corbis denso vimine intextus, in vas pisciculis plenum inseritur. Garum autem ipsum defluit in corbem, colatumque per ipsius cophini rimulas, colligitur quod Liculmen vocatur. Reliquum vero quod superest, in salsuginem quandam degenerat. Bithyni porro, Garum hoc modo praeparant. Accipiunt enim scallium, aut exiguas haleculas, aut scombros, aut horum omnium miscellam, quos quidem coniiciunt in pistricem scapham, in qua scilicet mos est farinam subigere, Caeterum ad modium piscium salis sextarios

duos, eosque Italicos, adiicientes, tandiu laevigant, donec exacte pisces ipsi Sali misceantur. Quos quidem sic relinquentes nocte una, postea in fictilem ollam iniiciunt, solique sine operculo exponunt, duum aut trium mensium spatio, ferula agitantes interpollatim. Postea vero, operculum imponentes, reponunt. Sunt qui singulis sextariis piscium, vini veteri sextarios duos infundant. Si velis garo confestim uti, hoc est minime soli exponere, sed elixare, sic facies. Accipito salsuginem liquidam, probatamque, sic ut quicquid illi iniiciatur, natet. Siquidem si descenderit, nondum salis sufficientem portionem est nacta. Dein vero in salsuginem ipsam infusam novae ollae coniiciens piscem, addensque origanum, ollam igni moderato admoveto, donec fervescat, hoc est, paululum minui incipiat (nonnulli tamen sapam adiiciunt) posteaque ubi totum refrigeratum fuerit, id in colum infundito, eodemque secundo et tertio, donec evaserit quam purissimam, percolato. Quo tempore Garum ipsum, ollam operculo obturans, reponito. At vero Garum praestantius, quod nimirum cruentum dicitur, sic praeparatur. Viscera Thynni una cum branchiis, sanie, et sanguine, sufficienti salis portione insperguntur: vaseque aliquo inclusa, ad duos menses, ut plurimum, sic immota servantur. Quibus expletis, vaseque ipso pertuso, egreditur garum haematium dictum, ac si dixeris sanguiculum, aut Sanguinolentum.


	Liber XX