Lessico

---

Joachim Camerarius
Joachim Liebhard

Camerarius è la latinizzazione del titolo di Kammermeister, cioè di maestro di camera. Il camerario indicava l’ufficiale che presso le corti e le amministrazioni ecclesiastiche o civili (regie, comunali, ecc.) svolgeva funzioni di tesoriere, sovrintendendo alla riscossione, custodia ed erogazione delle rendite.

Joachim Camerarius (Bamberga 1500 - Lipsia 1574) fu un umanista tedesco del circolo di Erfurt (in Turingia, la cui università fu fondata nel 1378), e il cui cognome originario era Liebhard.

Professore di latino al ginnasio di Norimberga (1520), quindi di greco nelle università di Tubinga (1535) e Lipsia (1541), nel 1530 collaborò con Melantone alla redazione della Confessio Augustana.

Grande studioso di Omero, Sofocle, Teocrito, Virgilio, Plauto e Terenzio, curò edizioni delle loro opere. Tradusse in latino gli scritti di teoria pittorica di Dürer ed è autore del celebre Hippocomicus (1539), trattato sull'arte di domare i cavalli, e dei Commentari (1551), lessicografia delle parti del corpo umano. La sua notorietà è legata soprattutto alla traduzione del De re equestri - l’Equitazione - di Senofonte.

Ioachimus Camerarius

Ioachimus Camerarius, rei pub. Norinbergensis medicus, natus est Norinbergae, die sexta Novembr. decima ante meridiem hora anno Christi millesimo, quingentesimo, trigesimo quarto: patre Ioachimo Camerario Pabepergensi: matre Anna Truchsassia a Grünsperg. Utrumque ergo parentem habuit ex familiis antiquissimis. Camerariorum enim inde a temporibus Henrici, quem vocant, sancti, suam originem ducit: et non tantum Pabepergae dignitate et honestis opibus clara: sed postea etiam Norinbergae in patriciorum ordinem cooptata fuit: et arma [Note: De quibus in vita Ieach. patris Cam.] gentilitia pervetusta, in templis quibusdam Pabepergae et Norinbergae adhuc ostenduntur. Truchsassiorum vero nobilis admodum in Franconia familia, ex qua uxoris Camerarii avus Ludovicus, Othonis comitis Palatini cancellarius fuit, in ὁμωνύμῳ eius nepote desiit. Castellum Grünsperg in bello Bavarico in Noricorum potestatem pervenit.

Pater Ioachimus, ut omnium liberalium artium, ita et illius scientiae, qua ex γενέσει cuiusque fortuna praedicitur, peritissimus fuit: quam vis plus illi, quam Christiana pietas patitur, minime tribuerit. Figurae, ut vocant, quam huic recens nato filio Ioachimo erexit, nihil aliud, praeter hunc titulum praefixit: φιλόπονος καὶ πολύπονος: qualem sane toto vitae suae curriculo revera Ioachimum medicum fuisse, omnes testabuntur: quibus ille fuit cognitus.

Statim a teneris, a doctissimo patre et praeceptoribus domesticis, inter quos M. Leonhard. Wolfius, et Ernestus Voglinus, in pietate et bonis literis institutus, aliquot deinde pueritiae annos cum fratre Philippo Portae in schola illustri ad Salam, sub praeceptore Esromo Rudigero et apud Philippum Melanchthonem consumpsit: qui filii loco adeo illum dilexit: ut, cubitum se conferens, a nemine, nisi hoc Ioachimo, vestes sibi exui (noti Philippi mores) passus fuerit. Tanta autem diligentia Melanchthon et studia et animum illius excoluit: ut singularis ac rarae amicitiae, quae cum Ioachimo patre ipsi longo tempore intercesserat, illustre praebuerit documentum.

Adolescens, et consilio patris, et naturali inclinatione ductus, ad medicam artem animum appulit. Itaque primum Wittembergae, postea Lipsiam reversus, medicos et ibi professores publicos diligenter audivit: e quibus fuerunt medici eximii Wolfgangus Meurerus, et Naenius: de quibus ante.

Paulo post iussu patris, Vratislaviam se ad Ioannem Cratonem, amicum paternum, trium postea, ut supra etiam diximus, Imperatorum archiatrum, contulit: et domesticus eius per biennium fuit.

Nam Crato quidem omnium fortunarum suarum incrementa Ioachimo patri accepta tulit; Ioachimus vero filius postea, cum in arte medica excelleret, et magni fieret; Cratonis in se benevolentiam et fidem praedicare numquam destitit: cum semper illum praeceptorum suum nominare soleret.

Iuvenis cum patre, saepius peregre avocato, multoties profectus, ex illius consuetudine quotidiana cum doctior, tum melior evasit: cum quidem et equos, quibus uterque naturali quodam ductu semper delectatus est, libenter curaret: et inter ministeria domestica, studia tamen sua numquam intermitteret.

In Italiam deinde Cratonis consilio a patre missus, Patavii per annum medicos audivit celeberrimos Fallopium, Capivaccium, Trincavellum, Aquapendentem, alios; familiariss usus I. Vincentio Pinello: non lectiones solum audiit, sed et anatomicis exercitiis ac disputationibus interfuit diligentissime. Post Bononiam profectus, amplius anno tum aliis, tum Ulyssi Aldrovando operam dedit: ibidemque in reditu ex Neapolitano ac Romano itinere, medicinae doctor publice cum applausu renuntiatus est, anno sexagesimo secundo die vicesimo septimo Iulii. Interfuerunt panegyri praeter alios Philippus Edovardus, et Octavianus secundus Fuggari, Franchinus Montagnana, Volcherus Coiterus, Georg. Tetzelius Norinbergensis, Nicolaus Crellius Lipsensis, Paulus Weller Norinbergensis.

Intercessit Ioachimo patri cum aliquot viris eruditis in Italia singularis amicitia; inprimis cum Petro Victorio, nobili florentino, tota Europa celeberrimo. Illi venientem ad se Ioachimum filium amantissime complexi, omnique officiorum genere sunt prosecuti: inprimis optimus ille senex Victorius; qui ante alios fuit φιλογέρμανος: ut hoc videre est, ex illius ad Germanos scriptis, et a Ioanne Caselio anno septuagesimo septimo editis epistolis: ex quibus unam ad Ioachimum nostrum, cum Patavii degeret, missam, hic inserere placuit: ut quae praeclaram artis medicae continet laudem, et benevolentiam spirat singularem. Sic igitur ille:

Petrus Victorius S. D. Ioachimo
Ioachimi F. Camerario.

Literae tuae mihi redditae sunt x. cal. Maii datae, cumque illis epistola patris tui, optimi et clarissimi viri, cui epistolae non multo post diligenter respondi. Cum autem facultatem hic habuerim mittendi eam satis tuto, ut spero, volui te omni hac molestia liberare: nec tamen non oportere iudicavi notum tibi esse, quid fecerim, ne penderes diutius animi, vererereque ne fasciculus ille literarum mihi non redditus esset, simulque cum te amare ceperim statim, ut cognovi, ex quo patre natus esses, eaque de causa cupiam tibi, ut debeo, quacumque re possum prodesse: loqui tecum aliquantulum volui de studiis literarum, in quibus te video volutari, et erga illa, si fieri per me potest, bene animatum, magis adhuc inflammare. Nihil .n. est quia tibi maiorem voluptatem allaturum sit, industriamque tuam in altiore loco positurum. Arti autem illi perdiscendae te dedisti, ut audio, quae honesta est, et hominum generi salutaris. Illud .n. Homeri tibi notum esse scio, qui eo etiam in loco, ubi multis modis commune bonum procurari poterat, ubique inprimis militum virtus ita in honore habebatur, non dubitavit tamen clara voce canere: ἰατρός ἀνήρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλον. ac vere id quidem, cum salutem hominib. medicus det, sanosque ille multos studio et opera sua in vita retineat, qui in morbi ac vulnerum dolore, nisi praesto ipse fuisset, absumpti cito fuissent. Et finis igitur quem tibi apposuisti, splendidus est dignitatisque plenus: et ad eum omnibus animi ac corporis virib. contendere debes quia etiam ut facias, a te postuslat locus ipse, in quem venisti. Cum .n. Patavium te contulisti, quae urbs est domicilium omnium virtutum, et tamquam mercatus quidam bonarum artium, eodem tempore te inde ornatum et cepiose instructum discessurum spopondisti. In quam enim reprehensionem incurrant, vel vitusperationem potius, qui ex aliquo celebri Gymnasio domum inanes redeunt frustraque illic multos annos consumpserunt, testimonio eiusdem gravissimi poetae intelligitur, qui communiter de longa peregrinatione, quae fructus nullos tulit, omnique irrito conatu:

ἀιχρὸν τοι δηορν τε μένειν, κενεόν τε νέεσθαι.

quae sententia veteribus ita probata est, ut omnium ore celebraretur, nec quicquam verius sapientiusque dici posse existimaretur. Sed nihil est, quia magis te in hoc itinere opt. artium retinere debeat, atque etiam aliquem stimulum tibi admovere, ut citius ad metam pervenias, quam auctoritas patris tui, qui cum omni laude floreat, celebreturque summo comsensu eruditorum omnium, te non respondere gloriae ipsius, neque imitari instituta, ac vitam maxime spectati viri, infamiae plenum, et dedecoris esset. Decet igitur te maculam hanc fugere, vel potius te maiorem, quam ille consecutus esset laudem et gloriam, si fieri ullo pacto, potest, adipisci conari ut postea una cum Sthenelo Homerico glorieris,

ἡμεῖς τει πατέρων μέγ'ἀμείνονες δυχόμεθ'εἶναι.

Nescio autem quomodo dum te hortari studeo, desiderioque tuae laudis incensus sum, tertium iam me, quia in scribendo non valde consuevi, ad Homeri magniloquentiam contuli. Puto autem id factum esse consilio divino, ut quia per me efficere non potuissem, et tamen valde illud optarim auctoritate summi poetae obtineretur, nomenque Homeri valeret ad te impellendum, et adversum istum honoris, in quo versaris, magis inflammandum. Vale, ac quae fideli animo tecum de hoc egi, in bonam partem accipito. Si qua vero in re, dum istic degis, tibi opera mea utilis esse potest, peto a te maiorem in modum, ut me admoneas. Habeo enim istic nonnullos studiosos mei, sui rogati a me commodis tuis non deerunt Fieri autem potest, ut, cum tam longe domo absis, aliqua re aliqando egeas Quod si sensero, non patiar, ut te mihi pater tuus frustra commendasse videatur, cuius voluntati magnopere satifacere cupio. Rursus vale.

Reversus in Germaniam Camerarius, medicinae doctoris honore decoratus, quamvis illi honestae conditiones partim scholastice in Academiis, partim aulice certatim offerrentur: patriam tamen suam Norinbergam elegit de patris voluntate; ubi sedem fixit et artem medicam feliciter exercere cepit, anno millesimo, quingentesimo, sexagesimo quarto: inque statione illa ad mortem usque permansit. A repub, Norica non nisi paucis ante obitum annis stipendium annuum, quamvis saepe oblatum, accepit, nec rem adeo magnam fecit ex sua in urbe professione: quo lab affinitate, vel alia necessitudine iunctis non facile aliquid acciperet. Quamvis autem et a principibus nonnullis expeteretur ipsius opera: ab aulis tamen semper abhorruit, etiam cum splendida munia non deessent, illud semper usurpans;

Alterius non sit, qui suus esse petest.

Non tantum autem in civitate patria opem medicam cunctis petentibus, cum singulari laude et successu; sed etiam alibi in Germania praestitit. Hinc summis principibus apprime carus, saepe ab illis accersitus est. Augusto et Christiano Saxoniae electoribus aliquoties invaletudine adfuit: et hoc ex letali morbo, quo etiam exstinctus est, decumbente, tempestate admodum turbida et difficili via evocatus, cum periculo suae valetudinis, celeriter Dresdam venit; nec tamen vivum Electorem reperit: ubi sane si in tempore adesse potuisset: nihil in se fidei et diligentiae desiderari passus fuisset. Electorem Palatinum periculose Neagerae aegrotantem, cum Deo, sanitati restituir: et sostri loco ab ipso torquem aureum, cum effigie illius itidem aurea tulit.

Inprimis autem gratus et acceptus fuit Ecclesiasticis quibusdam principibus, Danieli Brendelio, Wolfgango Dalburgio, Archiepiscopis Moguntinensibus. Episcopis item aliquot Herbipolensibus et Pabepergensibus. Taceo multos alios magni nominis proceres, et inprimis nobilitatem Franconicam; apud cuius praecipua membra magno fuit in honore.

Fuit itaque Cameratius ἰατρικώτατος καὶ πολλῶν ἀμπίξιος ἄλλων, non domi tantum, sed apud exteros etiam, ob singulares in arte medica observationes, et facillimam medendi methodum, et fidem atque sollicitudinem ineredibilem celeberrimus, et prorsus secundum Horatium, celer atque fidelis medicus: ut non tantum praecipui in Germania, sed etiam in Italia medici consilio ipsius uterentur. Ipse autem ut natura erat optimus, et ab omni invidia remotissimus, in gravioribus morbis, cum praesertim personarum etiam dignitas id requireret; libenter et ultro alios medicos admisit; et ut secum adhiberentur flagitavit: ut ita communicato consilio tutius cura aegroti procederet.

Medicorum inde collegium ipsius studio et auctoritate Norinbergae primum institutum, et Senatus auctoritate confirmatum fuit, fine optimo et rei pub. utilissimo. Ei saepius summa cum vigilantia praefuit. In Cordi etiam dispensatorio renovando, et in pharmacopolaeorum visitationibus, industria et fides ipsius adeo enituit: ut cura sanitatis in illa urbe ipsius veluti prima et praecipua semper fuerit. In medicamentorum praeparatione adeo erat sollicitus; ut plerumque illa ipse degustaret prius, quam aegroto propinarentur: unde etiam in senectute magnam se imbecillitatem virium sibi attraxisse animadvertit. Abhorrebat autem a multitudine pharmacorum: et quandiu saltem morbus pateretur, diaetae potius accuratae praescriptione, et lenioribus aegrotum reficere studebat; quam aliis. Cumque esset natura omnium humanissivius; adeo desideratus et acceptus plerisque aegrotis fuit: ut illo veniente certissimam recuperandae valetudinis spem conciperent.

Peritiam autem rei medicae, et τῶν ἀωκῶν φαρμάκων, primum ex ipsis fontibus Hippocratis, Galeni, et aliorum, cum linguae Graecae esset callentissimus, hausit: tum in Italia ab excellentissimis medicis, Ulysse Aldοbrando, Hippolyto Salviato, Aloysio Anguillara: quorum curationibus adsidue interfuit, accepit: tum usu perpetuo ac diuturno confirmavit: ut inter primos nostri saeculi medicos suo merito debeat referri.

Ad uberiorem autem profectum suae professionis etiam Chymica excoluit: et non exiguos eam in rem sumptus fecit: quamvis rato illis, et admodum caute uteretur. Exsecrabatur enim omnes, qui temerariam manum illis adhibentes, mortem multis aegrotis accelerant. Observavit ea in arte singularia multa, paucis aliis animadversa.

Circum foraneos autem illos pharmacopolas, agyrtas, Paracelsistas, vetulas medicamentarias, et alias id genus pestes, e Repub. exstirpandas censuit: quod ab illis turpis quaestus causa plures interimantur, quam gladio.

In βοτανολογικοῖς cunctis Germaniae medicis palmam praeripuit. Nam φύσις καὶ ωροαιρέσες, ut ipse de se profitebatur, ad rei herbariae studium impulsus, nulli labori aut sumptui pepercit: ut plantarum omnium exquisitissimam cognitionem non ipse tantum adipisceretur: sed historiam etiam absolutam posteritati relinqueret. Hortum igitur instructissimum in pomaerio Norico magnis impensis coluit: in quo ἐξωτικὰ infinita ostendere solebat: ut raro illustrior aliquis hospes Norinbergam transierit: qui illum non cupidissime inspexerit. Exstat typis editus illius hortus medicus et philosophicus: in quo infinitas plantas in suburbano illo horto suo enatas, breviter, sed admodum accurate descripsit; interspersis alicubi philologicis doctrinis utilissimis. Et haec causa fuit, cur quemadmodum cum aliis plerisque celebrioribus in Germania, et extra eam medicis. amicitiam coluit: ita inprimis Carolo Clusio, Prospero Alpino, et aliis φιλοβοτάνοις familiarissime usus fuerit: quorum alius rara multa variis in peregrinationibus collecta liberaliter communicavit: alius ex ipsa Aegypto et Orientalibus regionibus saepius literis ad ipsum scriptis, antea in Germania numquam visa semina, bulbos et plantas transmisit. Plurima etiam ad ipsum miserunt Iosephus de Casabona, magni ducis Hetruriae (ut vocant) Simplicista; Iacobus Dalechambius Lugdunensis medicus; Bernardus Paludanus, Thomas Pennerus Londinensis: Ioannes Aicholtz Viennensis medicus; Nicolaus Rassius chirurgus regius in Gallia; Ioan. Antonius Saracenus Allobrox, et alii complures. Ipse vicissim illis, et si qui alii exoticis plantis delectarentur, ex suo horto quiequid potuit, ultro communicavit.

Conciliavit hoc studium Camerario inprimis illustrissimi principis Wilhelmi, Hassiae Landgravii, gratiam. Nam cum et ipse hortensi stirpium cultura ad modum delectaretur: ad hortum suum, quem Cassellis instruxerat amoenissimum, exquisitius adornandum Camerarii opera usus: eum que quamdiu vixit, summo favore est prosecutus: cuius rei testimonium perhibent complures ipsius Landgravii ad Camerarium scriptae epistolae; quae etiamnum adservantur.

Habuit in convictu suo semper unum atque alterum rei herbariae studiosum, et inprimis sororis suae filium Ioachimum Iungermanum Lipsensem, ad miraculum usque eruditum iuvenem, et prorsus natum ad rem medicam, et inprimis herbariam: qui cum imitatione Clusii, Prosperi Alpini, Rauvvolsii, et aliorum peregrinationibus variis, et inprimis in Palaestinam, aliasque Orientales regiones susceptis, tandem in mari Peloponnesiaco navigans, ex contagioso morbo periisset: dici non potest, quam graviter optimus Camerarius casum illum tulerit: non tam quod amisisset, quem filii loco propter insignes animi dotes dilexerat; quam quod res pub. literaria tanto fructu caritura esset, quem ipso vivo percepisset: cum quidem una cum ipso observationes etiam hodoeporicae illius interiissent.

Atque ut appareat, quam fuerit cupidus Camerarius noster hae in parte iuvandi remp. non exiguis sumptibus a Casparo Wolfio Tigurino medico, Conradi Gesneri bibliothecam herbariam, et opera botanologica imperfecta, quae ille supremis tabulis Wolfio legaverat, sibi coemit. Fuerunt in illa icones plantarum non paucae ligno insculptae, et ad vivum etiam permultae stirpes admodum accurate depictae, item collectanea quaedam βοτανολογικὰ: unde facile apparuit, plenissimam rei herbariae historiam Gesnerum meditatum fuisse. Eius igitur exemplo ut Camerari propositi laudabilis specimen aliquod daret: Petri Andr: Matthioli herbarium Latine et Germanice, novis figuris et observationibus a se illustratum, et auctius redditum edidit: quia hactenus saepius recusum, versatur in omnium manibus. Collegerat autem iam plutima quae ad maius illud opus Botanicum, a Gesnero ceptum perficiendum destinaverat: cui fecerat tirulum παραλειπομένων rei herbariae: in quo potissimum ab aliis scriptoribus Botanicis derelicta, vel non accurate descripta, aut delineata, ipse plenius, additis simul pluribus remediis et singularibus observationibus, longo a se usu deprehensis tractare decreverat: sed functionis ipsius catenari labores, peregrinationes variae, valetudinis etiam infirmioris incommoda, tam praeclarum opus ut absolveretur non concesserunt. De Monocerote etiam sive unicornu accuratum tractatum composuit: quem tamen non prorsus ad finem perduxit. Caeterum ut facilis prorsus et benignus fuit:ita multis secretiora etiam in re medica et herbaria, ab ipso petentibus non invidit: sed liberaliter impertiit: quae quosdam postea sibi adscripsisse compertuin est. Ioanni Posthio multa communicavit, etiam quae alii plane arcana haberi volebant: inter quae remedium contra cancrum, Fuchsii: quo iste fere solo emersit, et rem fecit:cui si centum aureos obtulisset: (verba sunt Camerarii ad Posthium) vix ab eo impetrasset: fuit autem fortuito nactus.

Quemadmodum autem studio botanologico plurimum temporis, quantum illi saltem a cura quotidiana aegrotum, et aliis occupationibus reliquum fuit, dare solebat:ita etiam animi causa Centuriam unam ex re herbaria de sumptorum symbolorum et emblematum collegit et edidit:quibus deinde duas alias, unam de quadrupedibus, alteram de volatilibus, submisit. Quartam de aquatilibus et reptilibus incoaverat: quam ad finem perduxit, et una cum tribus prioribus accuratius in lucem denuo produxit Ludovicus filius, JC. consiliarius Palatinus. Accessit ad symbolica illa eo libentius: quod picturarum insignis amator et admirator esset; congestis non sine sumptu multis praestantissimorum attificum picturis, et inprimis in aes incisis quam plurimis: qua in re etiam nimium illum esse parens Ioachimus aliquando censuit: cum petiisset ab eo Petri Victorii effigiem, ab Italo pictore accuratissime factam: quam et missam etiam nunc Ludovicus filius adservat.

Rerum omnium naturalium, fossilium, lapidum, metallorum, et id genus aliorum rariorum, diligentissimus fuit indagator: ut in ipsius Musaeo velut epitomen orbis quis comspiceret:unde cum viris summis, quibus talia curae, inprimis cum Ferdinando Imperatore, Ioanne Baptista Porta, Neapolitanis, Francisco Calceolario Veronensi, Ioanne Vincentio Pinello, Bernardo Paludano, Felice Platero, et aliis, literarum atque communicationis liberalis perpetuum ipsi commercium intercessit.

Rei etiam rusticae valde studiosus fuit: de qua et opuscula quaedam edidit, anno septuagesimo septimo, inscripta magno illi Erasmo Neustetero, cognomento Sturmer, canonico Pabepergensi et Wurtzburgensi, Camerariae gentis insigni patrono. Hinc eo impensius praedia non tantum avita; sed etiam a se empta, coluit: ut post dicetur.

A patre, rei equestris peritissimo, hoc habuit: ut et ipse equos amaret; et plerumque unum atque alterum aleret: ut quasi gentilitium sit Camerariis, ut sint φίλιπποι. Neque vero a viris doctis rei equestris studium prorsus alienum esse quis existimet: cum quidem illis, qui in rebus gerendis versantur; et quibus crebro peregrinandum est; illud veluti sit necessarium: ac neminem magni rectique esse animi iudicandum sit; qui equos aversetur aut contemnat. Certe oraculum, cum de mulieribus praestantissimis, et viris fortissimis responsum dedit; primo loco equos commemorat: [Gap desc: Greek words]. Homerus etiam ad gentem [Gap desc: Greek words], ut ipse vocat, [Gap desc: Greek words] adiungit. Nullum igitur Camerario nostro gratius offerri munus potuit; quam equus elegans et commodus: qua in parte saepe ipfi gratificatus fuit nobilissimus, et rei equestris peritissimus vir, Georgius Ludovicus Huttenus Francus: qui in praefectura tandem Mosbacensi obiit, summis antea in aula electorali Palatina honoribus defunctus. Fuit ille cum fratre, et aliis nobilibus Franconicis, in convictu Ioachimi patris Lipsiae; unde usque ad obitum praecipue Camerarium nostrum dilexit.

Sed tempus iam monet; ut ad finem perducatur narratio. Ut igitur laboriosa fuit admodum tota Camerarii vita: ita et valetudo eius saepe fuit infirmior. Ex Misnia ab Augusto electore aliquando domum rediens, in difficillimum morbum incidit. Destillationibus cerebri, dentium doloribus, et cruditatibus admodum fuit obnoxius. Toto ante obitum triennio, cum alvus plerumque laxa esset, crebriori diarrhaea divexatus, viribus indies admodum defecit: cui malo cum insomnia alias ipsi saepenumero molesta, continua fere tandem accederet: facile animadvertit, vitam sibi diuturnam minime sperandam esse. Curam igitur non tam corporis, quam animae habere caepit: sacris lectionibus et meditationibus totum se devovens: cum quidem psalmorum paraphraseis praecipuorum Theologorum diligenter evolveret: et patres etiam Graecos, quos olim accurate legerat, saepius repeteret. Sacra autem Biblia semper ad manum habuit; atque adsidue evolvit.

Tandem testamento inter liberos rite ficto, ingravescente vi morbi, corporis saevissimis doloribus, patientia Christiano homine digna superatis, pie et constanter, placidissimam animam redemptori suo reddidit, undecimo die Octobris, anno Christi, millesimo, quingentesimo, nonagesimo octavo; cum luctu quidem bonorum, sed magno suo cum bono et commodo, ereptus tot miseriis, et insertus sanctorum coetui in caelis: in quo illum Christi merito ardenter consisum, aeterna nunc laetitia et felicitate frui, sanctissima illius mors neminem dubitare sinit. Beati enim, qui in Domino moriuntur.

Epitaphio quali ornari voluerit: indicant haec ipsius testatoris verba: Admeain (inquit) sepulturam, si placet heredibus, in parva aenea tabella haec poterunt addi:

hic sita sunt ossa ioachimi camerarii. ioach. f. medici norimber gensis, qui vixit ann. .... m. .. d. ... t a. m. d. xciix. commendans se immensae misericordiae divinae.

Vita mihi mors est; mors mihi vita nova est.

Statura corporis iustae fuit magnitudinis: vultus ei admodum decorus et amabilis: affabilis et humanitas incredibilis: statim ut ipso alloquio quemvis ad se alliceret: barba saris copio sa: nigricantes oculi: nasus aquilinus, qualis in Persarum regibus laudatur. Canities praemature illi obvenit, quae cum aetate aucta, et frons rugis obsita: unde imagini suae ex cera affabre sictae, ipse hos versiculos adscripsit: cum annos haberet tantum quinquaginta:

Iam mihi deterior canis adspargitur aetas:
Iamque meos vultus ruga senilis arat.
Confiteor; facere hoc annos: sed et altera causa est,
Anxietas animi, continuusque labor.

Uxores tres habuit. Ex prima duobus antea medicis nupta vidua, Iustina Bernbeckia, unicum filium Ioachimum, exstincta matre in puerperio sustulit: qui patri in statione succedens, cum laude etiamnum medicinam facit Norinbergae in patria. Altera Maria, ex nobilissima Rummeliorum a Lonerstad familia, quatuor illi filios, et unicam filiolam peperit: quorum natu maximus Philippus, et filiola, infantes obierunt, matre quoque ipsa in puerperio occumbente. Vivunt ex filiis adhuc duo, Balthasar, praefectus Cubanus in Palatinatu ad Rhenum, et Ludovicus iurisconsultus, Elect. Palat. consiliarius. Christophorus ipsorum frater, cum sub ordinibus Hollandiae stipendia meruisset; Rhembergae in praesidio obiit. Tertia coniux Ursulae superstes, relicta ex antiqua Tiliorum familia, unicam filiam illi est enixa.

De hoc viro, si rem omnem in pauca velimus conferre, verissime dici potest: quod fuerit [Gap desc: Greek words]. Pietatem enim inprimis, et verum veri Dei cultum ante oculos habens, orthodoxae fidei se totum dedidit: patres antiquos, inprimis Graecos, evolvit, tam accurate temporis rationem dispensans; ut quamvis fractus diurnis, in visitandis toto die aegrotis, laboribus; domi tamen ne hotam quidem praetermitteret: qua non aliquid vel legeret: vel scriberet: adeo ut etiam contra medicorum praecepta, et quod ipse in aliis non ferebat plerumque in prandio vel cena aliquid librorum ad manum habuerit.

In philosophia et aliis bonis literis, praesertim Graecis, non vulgariter fuit versatus. Historicos etiam et alios scriptores, diligenter legit: ac bibliorhecam habuit instructissimam.

Liberos liberaliter instituendos curavit: nec ullis eam in rem sumptibus pepercit. Uno enim anno quatuor filios, Ioachimum in Angliam, Ludovicum in Italiam, Balthasarum in Ungariam militatum, Christophorum Marpurgum ad Academiam ablegavit. Solebat dicere; quamdiu ipse viveret, se volente Deo liberis de necessariis prompte prospecturum; ut discerent, quo ipsi patre mortuo se alere possent.

Opum et divitiarum, si quisquam alius, contemptor; liberalis, et beneficus fuit inprimis in pauperes, studiosos, et peregrinos: adeo parum in re pecuniaria sibi cavens: ut etiam fideiussionibus se implicaret rogatus, non sine damno suo. Pecunias sub usuris nullas unquam collocavit: praedia paterna, et a se empta, ac maxime hortum suum tum paucis ante obitum annis suburbanum, coluit: quod feudum ab episcopatu Pabepergensi Camerarius sibi, suaeque familiae, liberalitate Ernesti episcopi, proprium, et, ut JCti loquuntur allodiale fecit; quamdiu in familia Camerariorum, vel etiam a filiabus illorum descendentium permanserit. Id nunc Ioachimus filius medicus possidet.

Luxum et omnem pompam gravissime odio habuit; frugalis domi; a conviviis tamen honestis, praesertim in hortis, non abhorrens: cibi admodum pauci: vini temperantissimus; somno minime indulgens. A lucubrationibus quidem, nisi magna necessitate flagitante, abstinuit: summo autem mane semper e lecto sutrexit; et statim a sacra lectione ad studia sua perrexit: saepe dictitans, a Philippo Melanchthone se hausisse istam vitae consuetudinem.

Cum fratre Philippo, qui Norinbergensis Rei pub. primarius consiliarius etiamnum est; et annum octogesimum aetatis suae attigit, vir multae experientiae, exquisitae doctrinae, memoriae etiam in hac aetate ad miraculum usque firmae ac promptae; cum eo igitur vixit semper coniunctissime, cum ipsum praecederet annis aliquammultis. Cum utroque autem fratre magna necessitudine coniunctus fuit summus iureconsultus et Theologus, Christophorus Herdesianus; de quo silere hic praestat, quam pauca dicere, ut de Carthagine ille ait.

Amicitiam cum praecipuis suae aetatis viris doctis constantissime coluit; inprimis artis professione sibi pares, magni fecit, Peuserum, Clusium, Posthium, Zuingerum, Adolphum Occonem Augustanum, Platerum, et alios: qui omnes si nominandi essent, ingens nomenclarura fieret. Hinc factum, ut praestantissimi quique, in Germania, et extra eam, vicissim Camerarium amarent et suspicerent: ac magnus ille lacobus Bongarsius, regis Galliarum multis annis in Germania legatus, saepe dicere solitus sit: nullum se in Germania caviorem Camerario amicum habuisse. Hubertus etiam Languetus Heduus, vir singularis exempli, admodum dilexit Camerarium; et hic vicissim ipsum summo honore coluit.

Venit aliquando in Germaniam ex Italia Ioannes, comes de Bonifaciis, Marchio Orygiae et Iapegiae exul, qui religionis causa relictis in regno Neapolitano amplissimis opibus, coniuge et liberis, Norinbergae in coenobio Carthusianorum, deposita apud mercatores aliqua pecuniae summa, satis diu commoratus est. Is Camerarium ut fratrem amplexus, multa ad ipsum scripsit; plura a se composita cum Theologica tum Philosophica apud eundem deposuit: quae partim edita sunt, partim nondum lucem viderunt. Noluit optimus ille et sanctissimus senex pecuniam foenori collocare: sed in Boreales et Orientales regiones variis peregrinationibus susceptis, sortem ipsam consumsit: ut tandem in summa paupertate Dantisci diem suum obierit, facto illi a Senatu illius civitatis publico sumptu funere et cenotaphio. Inter amicos alios complures Camerarii honoris causa nominatim inter praecipuos recensendi omnino sunt; D. Andreas Pauli, Saxoniae Electoris consiliarius intimus, vir πολιτικώτατος: Othe a Grünrad, Hippolytus a Collibus, Hugo Denellus, Petrus Wesenbecius, Conradus Rittershusius, Jureconsulti: Ioann Iacob. Grynaeus, Theologus: Ioann. Caselius, Wolfgang. Zindelinus, Philipp Scherbius, Niocolaus Taurellus, Paulus Melissus, Ianus Griverus, Fridericus Sylburgius, alii.

Erat domus eius apetra cunctis exteris; qui peregre advenientes pulcherrimam urbem Noricam visere cupiebant: et in promtu erant omnibus ex innata optimo viro humanitate, et facilitate, ipsius opera, studium, labor, et beneficentia. Anno millesimo, quingentesimo, nonagesimo primo, Norinbergae regis Galliarum magni illius Henrci legatus, in Germaniam venit illustriss. vicecomes Turainius, nunc dux Bolionaeus fortissimus. Is Norinbergam transiens, et aliquot ibi dies subsistens, in multis rebus Camerarii opera et studio usus, per amplissimum Bongarsium regis nomine insignem eius effigiem in nummo aureo maiori egregie exsculptam, illi obtulit. Nicolaus item Firbeius, ex antiquiss. et illust. familia Polonica oriundus, vir magni nominis, prudentiae insignis, et multae experientiae, cum Norinbergae moreretur, in supremis tabulis legato honorifico Camerarium prosecutus est. Erasmus etiam Neustetterus, cuius supra facta mentio, ut quamdiu vixit, Cameraiium nostrum coluit: ita similiter honorifico legato moriturus benevolentiam erga ipsum suam testatus est. Tanta vis est doctrinae liberalis et virtutis; ut veros rerum aestimatores in amorem sui veluti cogat et abripiat.

Nec minori animi affectu et cultu, viros eruditos, ac magnos Camerarius noster in pretio habuit: adeo ut etiam provecta aetate, occasione sibi oblata, ad veteres amicos invisendos, Italiam reperierit. Nam cum anno millesimo, quingentesimo, ectogesimo octavo, mense Novembri, episcopus Pabepergensis Ernestus a Mengersdorff, in Carinthiam, et una cum eo Camerarius, ut medicus, profectus fuisset: e Villaco Venetias, inde Patavium, animi causa, excurrit: ubi compluribus amicis, viris doctis, inprimis Iacobo Contareno, qui summis in urbe Veneta honoribus defunctus est, et Ioanni Vincentio Pinello, hospes fuit gratissimus: cum quidem tum temporis studiosi essent in Patavina Academia Ioachimus filius eius, et Ioachimus Iungermanus. cuius supra meminimus: qui tum inopinato eius adventu fere stupefacti sunt. Inspexit tum summa cum voluptate Patavii hortum medicum; quem Veneti maximis impensis instructum conservant: cui praefectus tunc fuit Melchior Guilandinus Borussus: Iacob. Antonius Cortusius, nobilis Patavinus, terque Camerario amicissimus. Sparsus tum Norinbergae vanus rumor, ac si Camerarius ob religionem captivus Romam abductus fuisset: qui uxorem et liberos domi relictos vehementer perculit. Sed natus ille proculdubio ex eo; quod frater Philippus, cum iuvenis ante annos complures Italiam peragraret, Romae in Inquisitionis carceres compactus fuit: ad cuius liberationem illo tempore, Ioachimus medicus frater, omnem movit lapidem: nec ante quievit, quam fratrem libertati restitutum vidit. Sed vera illius captivitatis Babylonicae historia ab ipso D. Philippo Camerario accurate perscripta, forsitan suo tempore publici iuris fiet: ut plura de ea hic commemorare necesse non sit.

Et tantum de hoc Iochimo Ioach F. Camerario medico excellentiss. ex narratione de vita et obitu ipsius M. S. et bibliothecis.

Vitae Germanorum medicorum: qui seculo superiori, et quod excurrit, claruerunt. congestae et ad annum usque mdcxx deductae a Melchiore Adamo. Cum indice triplici: personarum gemino, tertio rerum. - Haidelbergae, Impensis heredum Ionae Rosae, Excudit Iohannes Georgius Geyder, Acad. Typogr. anno mdcxx.

Confessione di Augusta

Confessio Augustana o Augsburgische Konfession: documento elaborato da Melantone nel 1530 in occasione della Dieta di Augusta; in esso i luterani riassunsero le proprie posizioni di fronte agli antagonisti teologi cattolici. La confessione era formata da due parti: la prima (in 26 articoli) tendeva a dimostrare che il luteranesimo voleva essere una correzione alle deviazioni del cattolicesimo per riportarlo alle sue fonti originarie; la seconda (7 articoli) rifiutava la doppia natura dei sacramenti, il matrimonio dei preti, la messa, la confessione, la comunione, i voti claustrali e considerava il potere dei vescovi come abuso. Nonostante che Melantone, Lutero e i loro seguaci cercassero di attenuare la rigidità delle proprie posizioni, l'incontro di Augusta non portò alla conciliazione delle parti.

Filippo Melantone
Philipp Schwarzerd

Riformatore luterano e umanista tedesco (Bretton 1497 - Wittenberg 1560). Figlio di un armaiolo e maestro d'armi, ricevette una formazione classica e studiò all'Università di Heidelberg, dove nel 1511 divenne baccelliere artium. Nel 1512 s'immatricolò all'Università di Tubinga; qui, nel 1514, ottenne il titolo di magister. Insegnò latino e si specializzò in greco e in ebraico. Nel 1518 scrisse la celebre orazione De corrigendis adolescentium studiis, una sorta di manifesto di rinnovamento degli studi in senso umanistico (a questa attività si dedicò costantemente, tanto da meritare il titolo di praeceptor Germaniae). Nel 1519 assistette a Lipsia alla “disputa” tra Eck e Lutero e fu colpito dalle idee di quest'ultimo. Si diede allo studio della teologia e ne ebbe i titoli di insegnamento. Nel 1520 si sposò con Katharina Krapp, figlia del borgomastro di Wittenberg, e da allora la sua attività a sostegno del diffondentesi luteranesimo fu sempre più intensa con la parola, con gli scritti, con l'azione politica. Polemizzò in favore di Lutero contro il teologo piacentino T. Radini Tedeschi (1521); pubblicò la prima stesura dei Loci communes (1520-21), che nelle redazioni successive (Loci Theologici) divennero famosi come una sorta di manuale sistematico della dottrina luterana. Dal 1519 alla morte l'apporto culturale di Melantone fu enorme, anche quantitativamente, nei più disparati campi (umanistico, pedagogico, filosofico, teologico, esegetico-biblico, linguistico, geografico, storico, ecc.). Partecipò attivamente all'organizzazione delle chiese luterane; sue sono le prime istruzioni (Istruzione ai visitatori dei parroci, 1527). Nel 1530 ad Augusta redasse e lesse la Confessio (Confessione Augustana) sottoscritta da sette principi e da due Stati a sostegno sia pur moderato del luteranesimo. Rispetto a Lutero, tuttavia, egli, umanista, tenne posizioni più cattolicizzanti. Negli ultimi trent'anni della sua vita Melantone fu presente in tutti i “momenti” fondamentali dello scontro Riforma protestante-Chiesa romana. Dopo la morte di Lutero (1546), condusse una violenta polemica contro Osiander e Flacio Illirico sugli adiaphora, cioè su quei punti della dogmatica cattolico-romana che alcuni luterani consideravano “indifferenti”, non fondamentali per una retta comprensione del luteranesimo. In campo educativo riuscì a realizzare un felice equilibrio fra la tendenza “realistica” di Lutero e quella più formale e più preoccupata dell'eleganza e dell'armonia letteraria rappresentata da Erasmo, di cui rimase sempre ammiratore.