Geoponica 1541 traduzione di Andrés de Laguna

Gli autori sono stati emendati in base a
Geoponica sive Cassiani Bassi Scholastici De Re Rustica Eclogae
recensuit Henricus Beckh - Teubner – Stoccarda e Lipsia – 1994


	Prefazioni e indice

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

EX COMMENTARIIS GEOPONICIS,
sive de re rustica, olim Divo Constantino Caesari adscriptis,
octo ultimi libri, sed qui primis dignitate antecellunt,
utpote in quibus miro quodam ordine et artificio,
animalium fere omnium naturae, moresque,
et modi quibus ea educari conveniat,
accuratissime exaggerantur: nunc demum
ad fidem vetustissimorum codicum ex Graecis Latini facti.

Accedunt etiam eis quaedam castigationes in translationem eorundem librorum,
per Ianum Cornarium, virum doctiss. editam:
ex quibus quidem, quantum illius versioni, haec quam iam manumittimus, praestet,
viris eruditis iuxta et synceris iudicandum relinquitur.

AD CLARISSIMUM VIRUM D. D. LODOVICUM
ab Avila, libri Constantini Caesaris
de animalibus, loquuntur.

LODIVICE generosorum Heros doctissime,
Atque eruditorum hominum nobilissime,
Adsumus alunni Constantini Caesaris
In Graecia olim nati, qua nunc barbaris
Oppressa, fugimus in Latium, sine domino
Haec propter oramus ter quater, supplices,
Per te liceat adire Carolum Caesarem
Quintum, parentis nostri haeredem aequissimum,
Uti nos profugos dignetur patrocinio
Contra malignorum vires, iniurias.

AD CHRISTIANISSIMUM ET INVICTISSIMUM CAESAREM,
DIVUM Carolum Quintum, eundemque semper Augustum,
Andrea à Lacuna
Secobiensis in libros Constantini Caesaris de animalibus praefatio.

DENUO mihi ex oranda venit maiestas tua, Christianissime simul et Invictissime Caesar, ut quemadmodum superioribus annis librum illum de Cosmographia Aristotelis, Alexandro Macedoni nuncupatum, fronte hilari suscepisti,

sic hos octo de Re Rustica libros, in gratiam olim Constantini Caesaris editos, sub tui nominis splendore et auspiciis in publicum studiosorum commodum exire permittas. Quod quidem si pro tua singulari clementi permiseris, futurum est dubio procul, ut idipsum lucubrationum quod est, tui nominis praefatione illustratum, apud omneis multo obtineat maiorem gratiam, ego autem non prorsus videar lusisse meam operam. Nec dubito quin tibi futuri sint grati, utilesque, ad mulcendos istos labores tuos, quibus negociorum districtus, dum alio Hispania, alio Belgica, alio Germania, alio Italia, alio ecclesia, alio denique optimus frater tuus

Ferdinandus Rex Hungariae te revocat. Qui quidem ceu Christi fidei clipeus quidam adamantinus, non tam ut ditionem tueatur suam, quam ut canem illum rabidum, nostri sanguinis sitientissimum, a finibus Christianorum aut repellat prorsus, aut arceat, nullum non movet lapidem, vel cum maximo suarum fortunarum incommodo. Cuius sane fervorem si complures Christiani principes sibi ob oculos ponerent, non usque adeo animo consternati, iu utramque (quod circumfertur) aurem, dormirent, non sic, veluti sub mandragora, sterterent. O ingenia: O mores: O temporum iniquitatem summam: Proeliatur ille strenuissime pro communi salute omnium, pro liberis, uxoribusque, pro denique templis

ipsis, eos autem proprius non commovebit dolor? Quid expectatis Christiani Principes? Quousque tandem lupum grassari in vestras oves patiemini? Quid cunctamini? Huius lethargi vestri tandem quis erit finis? An hoc ipsum vos expectare dicemus, ut intra moenia vestra videatis hostem? ut vestro sanguine imbutus suam libidinem expleat? uxores violet? eruat aras? ex liberi vos reddat servos miseros, nec miserabiles ulli? An cladem Ferdinandi Regis (quam Deus avertat) vobis incruentam fore arbitramini? Atqui vestra etiam res agitur, fortunae vestrae simul periclitantur: nec (ut Graecorum proverbio utar) [GR]. Tu autem (ut ad te redeam) Augustissime

Caesar, fratris iam quassi, fractique bello calamitates mitigas, foves, reficis, solarisque. Principi alioqui magnanimo, eligentique [GR] vireis accumulas. Accessu tuo feram perterrefacis: quam iampridem incredibili militum manu instructam recedere compulisti: ac denique pro virili eniteris, ut tot morbis invalescentibus simul ipse medearis. Complures traditum est corona imperii ultro sese abdicasse, eamque ceu onus onerosissimum reiecisse, forte imbecillitatis suae conscios, quod nimirum non essent pares tanto muneri administrando. In te autem Inclyte Caesar, longe aliter habet negocium. Nihil enim non vincit tua ista animi magnitudo. Nihil tam arduum aggrederis,

tamque effectu contumax, quod viribus, virtute et sapientia non ad votum confectum reddas: ut imperium quod tibi suffragiis cessit, in id merito et iure tuo successisse videaris, relinquens posteris veram Imperatorum ideam, exemplarque aureum clementiae, temperantiae, continentiae, fortitudinis, aequitatis, iustitiae, et cuius virtutis non? Ecquis hominum privatorum, ne dicam principum, tam humanus, tamque benignus fuit unquam, ut dum curis vacandum esset, indulgendumque corpusculo, nempe post cibum sumptum, ad quotidiana colloquia quoscunque negociatores admitteret, id quod statim a prandio singulis diebus tu facis, Clemetiss. Caesar? Magna enim haec tua virtus est. magna.

Insignis, vel si omnibus aliis caruisses. Caeterum parce tibi, ut diutius tua alacritate fruamur. Noli te macerare tam crebro, ne dum totius orbis saluti consulis, tuae valetudini male consuluisse videaris: et quum non ex aliis elementis constes quam caeteri, noli secundum animi tui fortitudinem, istius corporis metiri vireis imbecilliores. Pasce animum. Aliquantisper respira. Siquidem quod caret alterna requie (ut inquit ille) non est durabile. Fac inquam, ut qui tibi et tuae gloriae (quod fateor) vixisti satis, diutius adhuc vivas Reipublicae. Ut igitur iam finem faciam, Christianissime Caesar, alii quidem tibi offerunt canes, alii equos, alii

camelos, alii denique id quod tuae celsitudini aptius fore arbitrantur. Ego vero, non perinde affluens fortunae donis, offero commentarios octo, quos nuper, invocantes tuum numen prius, e Graeco in sermonem Latium convertimus. Quare nostram tenuitatem non asperneris, Clementiss. Caesar, quando alia offerre nobis non licet, qui in ocio literario vitam ipsam conterimus. Deus Opt. Max. tuam Celsitudinem diutissime nobis servet incolumem, ut simul tecum recte omneis in Christo valeamus.

INDEX RERUM
QUAE IN HIS OCTO ULTIMIS LIBRIS
τῶν γεοπονικῶν,
sive de Re Rustica, continentur,
per librorum capita elenchus.

De locustis. cap. i.
De brucho. cap, ii.
De mustella. cap. iii.
De domesticis muribus. cap. iiii.
De agrestibus muribus, sive arvalibus. ca. v.
De fele. cap. vi.
De talpis. cap. vii.
De serpentibus. cap. viii.
De scorpiis. ca. ix.
De formicis. cap. x.
De culicibus. cap. xi.
De muscis. cap. xii.
De vespertilionibus. cap. xiii.
De cimicibus. cap. xiiii.
De remediis ad domesticas pulices. cap. xv.
De cantaridibus. cap. xvi.

De columbis. cap. i.
De remediis ne fugiant columbae, sed retineantur amore prolis. cap. ii.
Ut columbae et persistant, et alias peregrinas perducant secum. cap. iii.
Ne columbae a felibus infestentur. ca. iiii.
Ne serpens columbarium irrepat. cap. v.
De columbario. cap. vi.
De gallinis domesticis. cap. vii.
Quo pacto citra gallinam pullos edere liceat. cap. viii.
De pullorum educatione. cap. ix.
De ragione inscribendorum ovorum. cap. x.
Ut gallina magna ova edant. cap. xi.
Ne coryza, gravedineve affligant gallina. ca. xii.
Ut gallinae vertiginosae non fiant. cap. xiii
Ne gallinae abortiant. ca. xiiii.
Ne gallinae a catis laedantur. ca. xv.
De gallis gallinaceis. cap. xvi.
De variis gallinarum auxiliis. cap. xvii.
De pavonibus. cap. xviii.
De Phasianis, Numidicis, Perdicibus, et Attagenis. cap. xix.

De perdicibus. cap. xx.
De perdicum, et caeterarum avium aucupio. ca. xxi.
De anseribus. cap. xxii.
De anatibus. ca. xxiii.
De turturibus, coturnicibus, turdis,ac caeteris
id genus exiguis volucribus. cap. xxiiii.
De graculis. cap. xxv.
De vulturibus. cap. xxvi.

De naturalibus affectuum consensibus et discrepantiis, libri 15. cap. i.
De apibus, et qui ex bubus oriatur dicta Bugenia. cap. ii.
De apibus rursus. cap. iii.
Remedia ne fugiant apes. cap. iiii.
Quando extrahendi sunt favi. cap. v.
Ne vindemiator mellis pungatur. ca. vi.
De melle, mellisque cura. ca. vii.
Ut nec apiaria, nec agri, nec domus, nec iumentorum stabula, nec officina
e veneficiis aut incantationibus inficiantur. ca. viii.
Ad extrahendos fucos. cap. ix.
Ne aliquis a vespa pungatur. cap. x.

De equis, libri decimisexti. cap. i.
De equorum signis. cap. ii.
De medela diversorum morborum quibus cruciantur equi. cap. iii.
De febrienti equo. cap. iiii.
De equo lippitudine laborante. cap. v.
De Albugine. cap. vi.
De nervorum laesione. cap. vii.
De alvi profluvio. cap. viii.
De torminibus. cap. ix.
De vitiis Pulmonis. cap. x.
De equorum tussi. cap. xi.
De incerto equorum morbo. cap. xii.
De urinae difficultate. cap. xiii
De sanguinis mictu. cap. xiiii.
De ulceratione. cap. xv.
De inflammatione. cap. xvi.
De scabie equorum. cap. xvii.
De hirudine. cap. xviii.
Quonam modo scorpionis, aut alterius reptilis
bestiae ictui mederi debeas. cap. xix.
De asinis ad coitum idoneis. cap. xx.
De camelis. cap. xxi.

Ne boves debilitentur. ca. iii.
De coitu boum. cap. iiii.
De praenotione boum qui gignuntur. cap. v.
De Oestro, alio nomine Myope dicto. ca. vi.
De vitulorum nutricatione. ca. vii.
Ne boves operantes lassentur. cap. viii.
A qua aetate boum admissura sit incipienda. cap. ix.
Ne boves infestentur a muscis. cap. x.
Boves sag<i>nandi ratio. ca. xi.
De curatione boum, et ne ossa vorent. ca. xii.
De obscuro morbo. cap. xiii.
De cephalalgia, hoc est, dolore capitis. ca. xiiii.
De diarrhoea. cap. xv.
De cruditate. cap. xvi.
De bupreste. cap. xvii.
De torminibus. cap. xviii.
De bove febriente. cap. xix.
De tussiente bove. cap. xx.
De purulentis bobus. cap. xxi.
De claudicatione. cap. xxii.
De scabie. ca. xxiii.
De cholera. cap. xxiiii.
De perfrigeratione. cap. xxv.
De cicatricibus. cap. xxvi.
De fastidiente cibos. cap. xxvii.
De linguae pustulis. cap. xxviii.

De electione ovium, probationeque marium foeminarum, lib. 18. cap. i.
De cura, atque mansione ovium. cap. ii.
De coitu et partu. ca. iii.
De ovibus, ut sequantur. cap. iiii.
Ne incurrat aries. cap. v.
Ut ove existente gravida, praenoscas quali colore tinctus sit foetus. cap. vi.
Ne agni morbo laborent. cap. vii.
Quando, et qui oves tondere conveniat. cap. viii.
De capris et hircis. cap. ix.
Ut caprae plurimum lactis gignant. cap. x.
Ut nec caprae, nec oves peste inficiantur. ca. xi.
De lacte, utque omnia pecora plurimum lactis gignant. cap. xii.
De ovium medela. cap. xiii.
De venatione lupi. cap. xiiii.
De scabie. cap. xv.
De morbo pediculari. cap. xvi.
De variis morbis. cap. xvii.
De caprarum grege. cap. xviii.
Casei conficiendi ratio. cap. xix.
De probatione lactis. cap. xx.

De canibus libri 19. cap. i.
De canibus rursus. cap. ii.
De medela canum. cap. iii.
De leporibus. cap. iiii.
De cervis. cap. v.
De porcis. ca. vi.
De medela suum. ca. vii.
De apris. ca. viii.
De condimento omnium carnium. ca. ix.

Pisces nutriendi ratio, lib. 20. cap. i.
Ut pisces cogantur in unum locum. cap. ii.
Pisces fluviatiles explicandi ratio. cap. iii.
Ut pisces varios cogas in unum locum. cap. iiii.
Ad omnes pisces. cap. v.
De piscatoria materia. cap. vi.
De piscium generibus. cap. vii.
De compositione Garorum. cap. viii.

INCERTI CUIUSDAM VIRI
QUI COMMENTARIOS REI RUSTICAE,
ad Constantinum Caesarem refert,
ceu ad authorem, praefatio.

MULTIS quidem et aliis optimis regibus illustrata fuit quondam haec ingens civitas, Constantine Caesar Clarissime, quorum sane praeclara gesta, non aliter quam thesauros locupletissimos, in suos sinus recondidit. Te autem nullum unquam se habuisse meliorem fateri possit, neque maiora alia huius regni tui honestamenti ostendere. Tu quippe, ceu aliorum regum studia minima esse arbitratus, ad solum

illum primum Christianorum Regem (Constantinum dico, huius urbis conditorem, et servatorem) convertisti certamen. Quem etiam optimis factis tuis, trophaeis, victoriis, ac aliis strenuissimis gestis, longo reliquisti intervallo. Quae igitur aut benefaciendo tuis, aut hostes exterminando, hucusque gesseris, invictiss. Caesar, recensere esset admodum longum, atque ut multum temporis, ita orationem desyderaret fusissimam. Quae veo in huius vitae usum atque commoditatem, non tantum nobis, sed iis etiam qui sunt venturi, indies magisque elaborare non desinis, primo quidem, philosophiam rhetoricemque pridem iam exolutas, demersasque in immensum pelagus oblivionis,

singulari artificio atque prudentia tua penitus retraxisti, illis validam manum tuam extendens. Dein autem, omnes alias scientias et artes in pristinum illum nitorem suum novissime restituisti. Postea vero, exacte exploratum habens, in haec tria Remp. esse digestam, militiam nempe, sacerdotium, atque agriculturam, haud quidem minimo studio circa hanc partem ultimam, quae potissimum vitam hominis conservare atque tueri videtur, invigilasti. Quamobrem, quae a variis antiquorum philosophorum omni studio experientiaque nobis inventa sunt, de agricultura videlicet, plantarum cultu, temporis occasione, loco, et modo singulis congruente, ad haec autem, de aquarum

investigatione, structuris aedificiorum, et in quibus locis haec fieri expediat, et quo praeterea vergentia, atque item quo pacto, necnon alia multa simul et magna, ea inquam omnia, magnitudine ingenii tui, animique profunditate in unum colligens, opus communis utilitatis omnibus proposuisti. Mox siquidem, ubi quispiam hisce laboribus tuis animum applicuerit, ea quae suam ipsius vitam constituunt, accurate conspiciet omnia, ac tum commoda, tum necessaria, atque adeo etiam ea ex quibus collocat totum studium suum, cum omni ornatu et ordine contemplabitur. Neque vero tantum quae necessaria sunt, sed quae etiam supervacanea, oblectantia tamen oculos

et olfactum, in his commentariis tuis licebit animadvertere. Nam quum sis plane honestatis amator, immo (si licet fateri quod verum est) hominum amantissimus, omni modo atque solicitudine, fructuosa omnia congeris, semper subditis tuis quod ex usu futurum sit providendo. Vivas itaque foelix, o Iustissime Constantine Imperator, purpurae flos iocundissime, prospererisque a Deo, ac supra inimicos tuos palmam perpetuo obtineas, nobis, qui sub tuo imperio degimus, optima semper quaeque prospiciens.


	Prefazioni e indice