Lessico

---

Gisbert Longolius
Gijsbert van Langerack

Gisbert Longolius, più propriamente Gijsbert van Langerack, nacque a Utrecht nel 1507 e morì a Colonia il 30 maggio 1543. Fu medico personale dell’arcivescovo di Colonia Hermann von Wied e primo professore di greco presso l’università di Colonia.

La parte che si è conservata della sua produzione bibliografica contiene 123 titoli in cui trovano posto opere umanistico-filologiche e mediche, ma alcuni titoli di scienze naturali si riferiscono all’amicizia che legava Longolius a William Turner, il Padre della Botanica Inglese.

Proprio a Colonia, nel 1544, veniva pubblicata l’opera di Turner Avium praecipuarum, quarum apud Plinium et Aristotelem mentio est, brevis et succincta historia, e sempre nel 1544 e presso lo stesso editore veniva stampata l’opera ornitologica di Longolius dal titolo Dialogus de avibus et earum nominibus Graecis, Latinis, et Germanicis. L'interlocutore di Longolius è Panfilo.

Il nome di Longolius riceve da Aldrovandi diverse grafie: spesso viene abbreviato in Gyb., talora è Gylbertus, talaltra Gybertus. In italiano Longolius può benissimo essere chiamato Gilberto, in quanto Gilberto - o anche Giberto - proviene dal tedesco Gisbert che significa ostaggio brillante: dal germanico gisel (ostaggio) e beraht (brillante).

Secondo Giuseppe Pittàno (1990) Gilberto è un nome di origine germanica portato in Italia dai Longobardi, ma la sua etimologia sarebbe diversa, e precisamente deriverebbe dalle radici gîsil (dardo, freccia) e berth (famoso, illustre), quindi un buon lanciatore di frecce.

Melchior Adam
Vitae Germanorum medicorum: qui seculo superiori, et quod excurrit, claruerunt congestae
et ad annum usque mdcxx deductae a Melchiore Adamo.
Haidelbergae, Impensis heredum Ionae Rosae,
Excudit Iohannes Georgius Geyder, Acad. Typogr. anno mdcxx.

Gisbertus Longolius.

Ultraiecti antiquo et munito Hollandiae oppido, Gisbertus Longolius natus est, sub annum Christi millesimum, quingentesimum septimum. Primis literarum rudimentis in patria feliciter perceptis, in Italiam sese contulit: ibique cum linguarum studio Philosophiae ac Medicinae cognitionem prudenter sane coniunxit. Linguae enim claves sunt, quae aditum aperiunt ad omnia omnium adyta scientiarum.

Promerente ergo id ipsius et doctrina erudita et virtute, summis in arte medica honoribus ab Italis ornatus est. Vere enim [Note: Cic in L. Pisonem.] disertissimus ille Romuli nepotum: ut levitatis est, inanem aucupari rumorem, et omnes umbras etiam falsae gloriae consectari: sic est animi lucem splendoremque fugientis, iustam gloriam, qui est fructus verae virtutis honestissimus, repudiare.

In patriam reversus apud Daventrienses ludum literarium aliquantisper magna cum laude rexit atque in iuventute bonis literis ac moribus formanda occupatus fuit: quo quidem cordatorum omnium calculo nihil laboriosius, nihil Reipub. fructuosius, nihil Deo est gratius ac gloriosius.

Exinde Coloniam Agrippinam: sive evocatus, sive loci genio invitatus, venit: suoque loco literas cum Graecas tum Latinas collega J. Caesario non sine applausu docuit: simulque medicinam exercendo, fidem et industriam omnibus, qui opera eius usi, probavit.

Ibi cum paulo ante operam suam Academiae Rostochiensi addixisset: reversus Coloniam ut supellectilem librariam aveheret, morbo letali correptus, Eucharistia secundum Christi institutionem, sub utraque, ut loquuntur, specie, usus est. Ea de causa cum defuncto sepulturae locus in {caemiteriis} <coemeteriis> urbis Coloniae negaretur: exuviae corporis ab amicis Bonnam devectae, et pio Ecclesiae ritu, anno millesimo, quingentesimo, quadragesimo tertio, die trigesimo Maii, conditae sunt, tali cum epitaphio:

Hoc tegitur saxo Gisberti corpus inane,
Longoliae gentis qui fuit alter honos.
Dicentem Ausonii vivo Cicerone probassent:
Tantus in eloquii flumine splendor erat.
Et quae doctrinae fontes tenet Attica lingua,
Sic ipsi tamquam patria nota fuit.
Naturae varios didicit motusque vicesque;
Et quae foeta homini munera, terra parit.
Calluit et medicam dextreque exercuit artem,
Aegrotis solitus ferre frequenter opem.
Pestis Agrippina cum grassaretur in urbe;
Eripuit saevae corpora multa neci.
Id meritum grati cives meminere, feruntque,
Ac artem laudant, officiumque viri.
Dotibus his tantis castos adiungere mores,
Et studuit vera mente timere deum.
Huic tamen exstincto, quidam qui templa gubernant,
Iura sepulturae sancta locumque negant.
Non aliquo talem meruit quia crimine poenam;
Sed quod vera dei iussa professus erat.
Sola novi fuit haec iratis causa furoris;
Non Evangelii lumina ferre queunt.
Huc igitur Bonnam corpus venerabile Rhenus
Detulit, adversis officiosus aquis.
Et funus magno gemitu cum duceret isthinc,
Dicitur a lacrymis intumuisse suis.
Sed mens cara deo, quod spe votisque petivit;
Nunc fruitur vultu, maxime Christe, tuo.

Usus est amicitia virorum sua aetate doctrinae laude insignium permultorum: gratusque fuit Melanchthoni, cum apud Hermannum Archiepiscopum Coloniensem, rem Ecclesiasticam in meliorem formam redigendi cupidum, ageret anno quadragesimo secundo. Inter alia in Ovidii Metamorphoses anno{e}<t>ationes scripsit, atque Rhetoricam ad Herennium.

Plautum item et Laurentii Vallae elegantias scholiis illustravit.

Plutarchi etiam quaedam de Graeco in Latinum vertit: multaque eiusmodi elucubratus fertur; quibus rem literariam provehere annisus est.

Henric. Pantalson l. 3. Prosopograph. Chytraeus l. 16. Saxon. alii.

Dictionnaire historique
de la médecine ancienne et moderne
par Nicolas François Joseph Eloy
Mons – 1778

DIALOGUS DE AVIBUS, ET EARUM
nominibus Graecis, Latinis, et Germanicis.

 

Non minus festivus, quam eruditus,
et omnibus studiosis ad intelligendos
Poetas maxime utilis.

Per Dn. Gybertum Longolium,
artium et Medicinae Doctorem clarissimum,
paulo ante mortem conscriptus.

Epitaphium authoris ad libelli finem adiecimus.
Cum gratia et privilegio.

Coloniae  excudebat Io. Gymnicus,
Anno  M. D. XLIIII.

Trascrizione di Fernando Civardi

ERUDITIONE SIMUL
ET PIETATE CONSPICUO
domino, dn. Hermanno Xylonio
Abbati a Vuerden,
Guilihelmus Turnerus Medicus,
S.P.D.

Rusticum quendam apud Anglos fuisse tradunt, qui, quum quotidie multos sacerdotes suaviter, et in ocio viventes cerneret, et ex sola Missa tantum divitiarum referentes, ut non solum se, sed et parentes insuper splendide alere sufficerent, animadverteret, filium suum vingenti annos natum, omnium tamen literarum prorsus rudem, ad Grammaticum quendam, cuius opera multos evasisse sacerdotes audierat, adduxit,

illum obnixe orans ut filium suum quam brevissimo posset tempore, in sacerdotem creatum curaret. Sed quaerenti Grammatico, num Terentium, aut Vergilium, aut Salustium filio praelegi voluerit (nam istos tam grandibus solebat enarrare) respondisse, se nihil horum: ut quos audierat rationem rite Missam celebrandi non tradere, praelegi velle: sed Missalem librum tantum, ut mature filius sacerdos evaderet. Hunc indoctum et avarum rusticum hodie non parum multi imitatur, qui sibi satis urbani docti et liberales videri nolunt, non solum Grammatici, Iureconsulti et philosophi, sed et Medici et Theologi, quos ab ignorantia et avaritia oporteret esse alienissimos. Ubi enim ludimagistrum offendes, qui pro erudiendis pueris non magna poscat salaria, priusquam tria herbarum nomina, tot avium et piscium exacte tenuerit? Quae academia est, in qua studentium bona pars, philosophiae fructum et insignia, ante cognita ea, sine quibus nemo verus potest esse philosophus, non appetat? Ubi sita est urbs illa, in qua Medici ante cognita instrumenta artis suae, medicinam non factitant? Quis uspiam terrarum Episcopatus est, in quo multi linguarum omnium rudes (quae tamen ad intelligendas scripturas praecipuum adferunt adiumentum) Theologiae laurea non insigniuntur, aut saltem Theologiae stipendia sine ulla Theologia consequuntur? Ecce quo miseros mortales

infelix pecuniae studium, quod non sine causa Paulus omnium malorum radicem facit, perduxit? Miserum sane et turpe est, Philosophos, Medicos, Theologos, et reliquarum artium professores studio, unde studiosi libenter studiunt, et diligentia ab infima artificum fece superari. Nullus, qui sedentariam artem exercet, sive sutoriam, sive sarctoriam, qui instrumentorum artis suae nomina omnia in digitis non teneat, et omnia, quae ad artem pertinent, probe non noverit, priusquam salva fronte illam audeat publice profiteri. At Grammatici fere omnes perfricta fronte, exceptis paucis eruditioribus, omnes officii sui numeros se expletasse putant, si inter exponendum bonos authores nomen herbae, avis, aut piscis occurrat, suo generi nullo proprio addito nomine, referant, veluti si Erithacum avem, Acum(?) piscem, et Ligustrum herbam, quum arbor tamen sit, esse doceant. Qui politica docet, aut ethica, quum commodiora morum et politiae exempla in rerum natura peti non possunt, aliundeque ex avibus, insectis et caeteris animalibus istarum cognitione destitutus, nonne mancus (ut ita loquar) erit professor? Qui naturalem philosophiam profitetur, cuius peculiare munus est, abditas rerum causas evestigare, et earum naturam docere, quanta cum laude, rerum, quas nescit, aut naturas, aut causas indicabit? Si Medicus aegrotum curandum susceperit, quibus instrumentis

profligandum morbum erit illi utendum? Num magicis incantamentis num aqua lustrali, aut votis Divo cuipiam nuncupatis? Isus nemo, nisi decem Anticyris dignus, utetur. Quod si commoda victus ratione, medicamentis simplicibus et compositis tanquam veris instrumentis utendum erit, quum victus fere totus in avibus, piscibus, quadrupedibus, et herbis consitat: quam feliciter ille victum aegrotis praescribet, qui quid inter Boscam et Buteonem intersit, et quid distent erua(?) lupinis, non noverit? Simplicibus ignotis, compositorum naturam adsequi nemo poterit. Porro, si simplicibus medicamentis contra morbum pugnandum erit, quanto cum successu simplicia adhibebit, cui simplicia omnino sunt incomperta et incognita? Eodem nimirum, quo ille, qui pharmacopolae sui peritia contentus, ad perpetuum decennium in omnibus morbis  ??enis pro tamarice taxum, apibus laetale venenum, et ita hominibus salubrem, ut qui sub umbra eius tantum dormiunt (si Dioscoridi credimus) laedantur, et interdum moriantur, aegrotis propinavit. Miserum est igitur, Grammaticum, herbarum, avium, et piscium ignarum esse: philosopho turpe. Medico autem miserum, et turpe, et Reipublicae exitiosum. Quare author ero omnibus Grammaticae philosophiae et Medicinae studiosis, ut harum rerum cognitionem omni adhibito studio et diligentia imbibant, aut saltem, si non datur ultra

progredi, nomina in numerato habeant. Sed ne quis forte causetur deesse doctos praeceptores, ex quibus ista discat, ex mutis magistris, non tamen indoctis, ex libris Dioscoridis, Theophrasti, Ruellii, Fuchsii, Musae, Cordi, et Gestneri, herbas discere licebit. Si pisces ex Aristotele et Plinio, utpote difficilioribus, quam ut a quovis intelligi possint, cognoscere iuventus non possit, ex neotericis, Paulus Iovius, Massarius Venetus, et Petrus Gyllius, non indocte scripserunt, qui ad intelligendos Plinium et Aristotelem, lectorem non parum iuvabunt. De avibus (quod scio) nemo, praeter Petrum Gyllium ex recentioribus, vel tantillum scripsit. Ex quo naturas avium et mores potius quam aves ipsas, et earum huius temporis nomina petere licebit. Sed hac in parte ne studiosa iuventus merito conqueri possit, se ad intelligendum Plinium et Aristotelem, qui mediocribus ingeniis nequaquam ??????, omni praesidio destitutam, ?????? authoribus sine cortice natare non posse: praeclarus ille Medicus et Philosophus, piae memoriae Gybertus Longolius paulo ante mortem ad illustrandam hanc disciplinae partem, recentioribus intactam, librum de avibus conscripsit. Quem, immatura mortem interceptus, multo breviore, quam decreverat, si Deus illi longiorem vitam concessisset, non tamen inutile, aut indoctum reliquit. Hunc ego, typis nunc excusum, et ingratiari studiosorum

iuvenum in lucem editum, non paucis aliis occurrentibus, qui non indigni forsan videri possint, tibi vir undecumque doctissime, potissimum dedico, non solum quod Longolio, dum in vivis esset, ex animo faveres, (ut summa benevolentia omnes vere doctos prosequeris:) sed quod Graece et Latine non vulgariter doctus, et rerum tam humanarum, quam divinarum cognitione opulenter instructus, librum a vitili<ti>gatoribus, si qui forsitan existerent, authoritate tua et eruditione adserere possis, et defendere. Libellus (fateor) brevis est, sed qui Medicinae tyronib. multa cognitu dignissima exhibet, quae aut prorsus nulli, aut perquam paucissimis his sexcentis retro annis fuerunt cognita. Sed qualis est, aequi bonique consul(ae) et de avibus, quas Longolius non attigit, quo suppleam, quod Longolii libro deesse videtur, volente Deo, qui te quam diutissime incolumem conservet, brevi conscribam. Vale. Coloniae decimo calend. Februarii.

Anno M. D. XLIIII.

DIALOGI  INTERLOCUTORES,
Pamphilus, Longolius.

AUCUPIO te studuisse oportet, cum hesterna coena tot volucrum genera recenseres, quas nemo natus uspiam gentium existere arbitraretur. At tu non modo harum nomina, quibus vestiares eas compellant, tibi nota, sed historias praedicabas, paratumque te exhibebas, de hiis pro tempore et ocio rationem reddere, modo eos tibi videres adiungi auditores, qui non altercandi animo, sed discendi studio flagrarent. Nunc autem cum ocium habemus, et ego avidissimo cognoscendarum rerum desiderio langueo, recte feceris, si mihi, quae a te heri in convivio, propter loquacitatem garrulitatemque muliercularum turbulento, obiter dicta sunt, explices modo, et paulo diligentius. Interea memetipsum ita comparabo atque componam, ut unus ego tibi multorum auditorum loco esse possim.

LONG. Facis tu quidem avarorum more: qui quo plus nacti fuerint, hoc magis magisque excitantur, ut plura concupiscere non desinant. Hactenus inexplebili desiderio, herbarum cognoscendarum gratia, omnes propemodus orbis nostri partes perreptasti. Nihil in Gallia, nihil in Italia, nihil apud Germanos uspiam terra producit, quod tibi ignotum sit: et iam avium quoque historiam desideras? Atqui ego hanc, veluti nullius precii, aut utilitas hactenus negligi

ab omnibus, ne dicam contemni, video. Idipsum, mi Pamphile, in eam cogitationem venire me fecit, uti ipse quoque non admodum magnam, ut diligentem hominem decet, operam huic rei {navaverim} <narraverim>.

PAMP. Contemni tu putas hanc naturae partem ego vero longe aliter existimo. Nam cum propter varietatem generis, propemodum infinitae sint avium species: nemo hactenus ausus fuit manum admovere calamo, quo singulas vel Graecis vel Latinis nominibus appellatas, describeret. Itaque non tam contemptus caussa, quam quod desperarint, bonam harum partem suis vocibus appellari posse, hanc provinciam a se abdicarunt.

LONG. Neque hoc mirandum est, cum videamus Aristotelem et Aelianum apud Graecos, Romanorum vero Plinium et Nemesium nulla in naturae parte describenda ieiuniores, quam in avium historia. Nostri vero homines. quanquam nihil omnino in natura rerum existat, quod non videantur pulchre didicisse: nescio tamen qui fieri potuit, ut ieiune adeo et exiliter avium historiam percurrerint. Et quanquam ex professo nullus peculiariter avium singulas species attigerit: non possum tamen non laudare Volaterranum Raphaelem, qui id, quod potuit, praestitisse videtur. Albertus vero monachus, plane inter Barbaros reiiciendus est: nam et multa scripsit, quae neque ipse neque alius quispiam vidit: itaque mendaciis non potuit facile omnibus os non sublinere. Praeter hos autem haud facile

quenquam lectione dignum deprehendas.

PAMP. Miror te Ioannis Cari mentionem nullam facere, qui cum Hispanis suis navigans, aliquot prodigiosas avium formas depinxit.

LONG. Carus hominum more, cum peregre proficiscere(n)t, fecit. Nam Homerici versus memor, quo turpe esse proditur, peregre proficisci, uncuumque domum redire, mendaciorum plaustra secum attulit.

PAMP. Indignum ergo lectione studiosorum arbitraris?

LONG. Dignarentur eum multi novitatis studiosi, si non cum Barbaris suis avibus Barbaram faceret linguam. Neque omnes illae aves, quas istic pingit, nobis peregrinae sunt, cum ex India per aestatem, et multas ad nos volare putem.

PAMP. Ille albos quosdam corvos et merulas istic se vidisse adserit.

LONG. At ego praeter istas et monedulam albam, et gruem album vidi. Sed de hiisce miraculis naturae non est nunc quod amplius quaeras. Si quid de nostratibus nobis cognitis scire velis, fac tua apud me libertate utaris, nihil te fidissimum amicum celaverim.

PAMP. Cum te mihi tam facilem exhibes, non dubitabo te in campum, non ut gladiatores solent, provocare, verum studiosorum more ad deambulandum, in proximum istud nemus, quod veteri castello adiacet: iam enim venti pluviaeque quae ad decem propemodum dies continuaverunt, remisere: et coelum gravius, nunc tranquillum, sudumque redditum est. Quare futurum est, ut omne genus avium, quod per

tempestatem in lustris hactenus sese abdiderat, in pastionem sit evolaturum: dabiturque multas cognoscendi facultas, quae non facile in humanum conspectum sese dare solent.

LONG. Recte hercle, gaudent enim siccitate avium genus. et cum squaliditas aestatem occupat, dici non potest quantus avium proventus esse solet.

PAM. Video te ad Hippocratem tuum recurrisse, qui, ni fallor, istud quodam loco scriptum reliquit.

LON. Ab Hippocrate et Aristotele dictum non credidissem, nisi superior aestas fidem mihi fecisset. Sed cur cessamus rus abire? Animus enim iamdudum taedio civitatis languescens, in agris et sylvis totus est.

PAM. Gestio et ego tristitiam fumi excutere: sed quos nobis itineris comites adhibebimus? non enim in animadversione captationeque soli nos sufficimus.

LONG. Senem istum aucupem, qui propter moenia habita, fac advoces, ego interim tabulas et calceamenta itineri apposita, expediam. Tu quoque abiecta tunicam, togulam humeris iniice: non enim solis fervorem, vestibus onustus, ferre poteris.

PAMP. Quem tu mihi senem narras, vetulum’ne situm, et edentulum, qui apud D. Maximilianum accipitribus praefuit, quique amites, retia, viscum et laqueos iam Pani dicare instituit? At is tardior est, quam nos, quibus inventae agilitas adest, adsequi possit.

LONG. Nobis cursandum, et ad retia laborandum, senex consilio suo proculdubio plus commodi, quam nos viridibus nobis profuerimus.

Novit is avium patriam, voluntatem, pastionem, pastionisque horas, quibus maxime oblectentur, quas res aversentur: novit et vocum imitationes, atque id adeo exacte, ut praeter noctuae ministerium aliquando graculis et cornicibus onustum urbem ingredi conspexerim.

PAMP. Ego hominem nobis evocabo. Tu nisi grave sit, Anatarium, aucupem Laurentium, vicinum tuum tibi adiungito, ut et is nobis de maritimis suis avibus, quae ????????? Graecis, propter vitae ambiguitatem, nominari video, aliquid, quod nobis, qui rarius littora sectamus, observare minime licuit, recenseat.

LONG. Is facile se nobis coniunxerit, cum nihil magis detestetur, quam apud Xantippen suam domi desidere. Ego interea ad Elephantiosorum tuguria te praestolabor. Tu fac properes, tam enim solis radios mihi conspicari video.

PAMP. Non arbitrabar senem hunc nostrum pedibus adeo firmum, qui me properantem etiam praevenerit. Gaudeo hercle nullius absentia iter hoc nostrum impeditum. Sed agendum properemus, ut sylvam istam ante solis aestum occupemus.

LONG. Novi aucupum animos, nihil recte agunt ieiuni, quamobrem in proximam istam sylvam declinemus, ut ientaculo accepto, habeamus illos nobis paratiores benevolentioresque. Edant illi, nos villam interim lustrabimus.

PAMP. Saepe mecum, mi Longoli, de Latinae linguae egestate conquestus sum, quod e tanta scriptorum omnis generis felicitate, non

detur rebus omnibus propria sua cuique nomina, et nomenclaturas assignare, cum tamen non dubitem, nihil fere in hac instruendarum villarum ratione conspici posse, quod a veteribus, maximeque Ro. non acceperint. Igitur aut negligentiae nos accusandi sumus, quod non omnia ad pristinas dictiones revocamus: aut plane alia quaedam fingenda sunt, quae cum hiis paria facere posse videbuntur. Verum id nunquam probabo. Hos ego dum gallinaceorum greges conspicor, dum locum, ubi stabulantur, adspicio, mirum est, quantopere scire gestiam, quibus haec vocibus Romani aliquando extulerint.

LONG. Haec a Grammaticis te didicisse oportuit. Quae nos lustrabimus, naturae non vocum artificia sunt. Quanquam non omnino hoc genus diligentiae et curiositatis damnem, cuperemque mihi praeceptores sedulos magis fuisse, non dubitarem me tibi ista breviter potuisse expedire, propter quae nunc saepe ad authores recurrere cogor. Si quid tamen est, quod a me scire in hac re velis, tuo more petito.

PAMP. Proprietatem cuiusque idiomatis semper maxime feci. Atque hanc praecipuam linguarum gloriam putavi, posse unumquodque proprie, et suis vocibus exprimere et sonare.

LONG. Tu vero, quid est, quod hic tibi demonstrari velis?

PAMP. Aedicula ista, quae horreo incumbit, unde nunc gallinae crocitantes devolant, putas ne veteribus nomen aliquod separatum habuisse?

LON. Non aliter ac ipsas gallinas. Nam tota ista aedicula, nunc gallinarium,

nunc cohors dicitur, a qua et ipsa aves cohortales a Latinis appellantur at altera ista aedicula, cuius parietibus corbes affixos, in iisque gallinas incubantes, officina cohortalis ob id appellatur, quod non aliter ac in officinis nostris cuncta parantur quae in usum huma<n>um veniunt, ita istic ova et pulli, quae in cibum.

PAMP. Quid ???? iste qui in gallinarium sic enim a te nunc edoctus loquor scandit, et ova manibus versat in corbibus inolitur?

LONG. Corbes istos ???? gallinarum cubilia cum Varrone appellabis. Quemadmodum ? verum, qui inscendit aviarium cum Columella, cum Varrone gallinarium curatorem recte dixeris. At quod ova versat, consulto facit. Custodis enim est, quotidie cortem instare, ac versare ova, quibus mater incubat, ut undique ex aequo incalescant, sic enim citius animantur, et dispendium ovorum nullum facit.

PAMP. Hic custodem appellas, quem paulo ante gallinarium curatorem, fortassis ex eodem illo Varrone?

LONG. Recte, qu? et Columellam authorem habeo.

PAMP. Video itaque Latinam linguam in proprietate nominum haud quaquam Graecae inferiorem. Sed, en tibi, pulverem, et cineres secum adfert, quid’nam quaeso, in aviario ista sparguntur?

LONG. In his volutari gaudent, plumas que et pennas sorbidas adsperso pulvere purgant.

PAMP. Fortassis se pulvere, ut sues coeno lavant.

LONG. Recte sentis. Sic enim Ephesio Heracleto visum fuit. Sunt autem multae aves, quibus ea natura est, quas ob id generali

nomine pulveratrices Latini, Aristoteles ?????? vocant.

PAM. Utinam eas omnes noscere per te liceret.

LONG. Si voles, a gallinaceo genere pulveratricum historiam, ad passerem usque deducemus, neque hic magnopere tibi mihique sudandum, cum et tu mecum iuxta naturam et nomina, ut arbitror teneas.

PAMP. At in hoc gallinario novas quasdam avium formas, quae ante hac nuspiam vidi, conspicor.

LONG. Sunt istae, ut tu arbitraris, peregrinae: verum paulo post cum in interiorem sylvam venerimus, non peregrinas illas, sed advenas potius dixeris.

PAMP. Non intelligo satis, quid dicas.

LONG. Loquar ergo clarius. Advenae sunt, quae certo anni tempore a nobis avolant, certo redeunt: quas cum in aviario, amputatis pennis longioribus, cludimus: inter mansuetas et domesticas vivere discunt, feritatemque exuunt. ita grues et ciconiae, ita et quae seorsum pascuntur. nigrae illae et speciosae gallinae.

PAMP. Non putaram hactenus plura gallinaceorum genera: quamobrem mihi nunc orandus es, ut de toto isto genere me erudias: cum Minerva laboribus tuis dignum praemium tibi promittam.

LON. Habere malim quam sperare: sed tuos iocos ego novi. Gallinaceos vocant totum hoc genus avium quod de gallinario devolare paulo ante vidisti. in hiis foeminae, quae crista fere carent, gallinae dicuntur, et ad ovium partionem a villico, a nobis vero in mensam ali solent. Inter has vides graciles quasdam, et

plumis contractioribus mundioribus, neque ut alias garrulas: has novellas vocant, quod anniculae sunt, neque ovum hactenus peperere. Quae vero glocientes, strepitu suo molestae sunt, et agmen pullorum ducunt, veteranae sunt: at omnes, quod pullis educandis custodiantur, uno nomine matrices a Columella, exquisito sane scriptore, dici video. Vides et hic prope villae culinam quasdam caveis inclusas, has villica copiosiore cibo pascit, ut quam mox plenas factas, carius mercatori vendat, has farctas et altiles nuncupant.

PAMP. Delectat me plurimum ista nomenclatura, quare pergas obsecro.

LONG. Hunc superbo incedentem gressu, crista calcaribusque armatum, gallinarum istarum maritum dicunt. Hunc Varro nunc gallum, nunc gallinaceum nominat.

PAMP. Speciosa certe avis est.

LONG. Ob speciem primum a Perside in Graeciam translata est, simul cum coniugibus.

PAMP. Non fuere ergo in Graecia vernacolae?

LONG. Si Athenaeo credimus, aves sunt transatione(?), at passim omnibus in locis nunc vernaculae sunt, commodeque mihi istius verbi memoriam restituisti(?). Sic enim dicuntur et domesticae istae gallinae, quas Varro quoque villaticas nuncupat. Sed ad gallum pergo. Hic praeter familiarem usum, quem in villam fert, dum gallinas plenas facit, et culinam dapibus opulentat, magno adiumento patrifamilias esse consuevit cantu suo, quo ad opera familiam revocat monetque, ut absterso ab

oculis somno, experiscant, et vivere discant. ob a Graecis ????????, veluti ??????????, hoc est, a lectis mortales revocat.

PAMP. Non arbitror in hac villa Alectoris istius cantum omnibus ex aequo esse gratum.

LON. Id discas licebit ex illo qui e nido erepit, totus plumis adhuc obsitus, videns ut paleas a caesarie manibus decutit?

PAMP. Surdastrum esse opinor, alioquin ante diem strato surrexisset.

LONG. Amant et hunc cantorem milites.

PAMP. Qua de causa?

LONG. Quia in castris illis vice horarii gnomonici est. Nam cum statis noctis horis vigilias commutare coguntur, quo pacto noctis intervalla discriminari possent, non video. Crepusculo cubitum eunt, tribus ante noctis statum horis cantant, medio eiusdem spacio vocem iterant, tribus itidem ab intempesta nocte horis, iterum cantillant, quod tempus ob id gallicinium appellatur, deinde silent.

PAMP. Ego certe aliam militaris huius symboli causam arbitrabar. Nam cum proxima expeditione Georgii Schenokii, Caesaris apud Frisios et Tubantes ducis, bellicis curribus, iisque singulis gallum alligatum conspicerem, id communis cocietatis gratia factum opinabar. Nam in fabulis puer didiceram, gallum aliquando Marti deo in excubiis operam locasse, ne Vulcani subito et inopinato adventu apud amatam sibi Venerem deprehenderetur: quod cum adolescens officium minus diligenter obitet, herusque fuisset deprehensus, in avem istam cum

omni armatura, qua indutus erat, mutavisse: hinc cristas galearum, hinc calcaria pedum adhuc veteris vitae vestigia superesse.

PAMP. Quod ad fabulam attinet, copiose Lucianus in Micyllo agit. Et Aristophanes comicus unus Graecorum gallum ob id ?????????, hoc est. Martis pullum fortasse appellat. sed status est, ut ad feria redeamus.

<LONG.> Videns ut alas quatiat, et ad gallinas properet?

PAMP. Video, nam initurus illam, quam pulsat. Sed quid est, quod non admittant illum modo gallinae?

LONG. Causam nullam reperire possum Theophrasti authoritas hic tibi satisfaciat oportet.

PAMP. Quid homini doctissimo in mentem venit, ut coitum gallinaceorum etiam observare studuerit?

LONG. Curiositas, noscendarum rerum omnium mater. Quare et nobis studiosi veniam dabunt, cum minima etiam, quae in volucrum genere conspicienda tibi dabo, tractasse nos compererint. Certe is scribit gallinaceos mox ut cubitu surrexerunt, in Venerem salaces esse: foeminas, nisi provecto die, marem non admittere.

PAM. En tibi capones, ut evirati, neque vocem edunt, neque gallinis molesti sunt.

LON. Ego illos non capones, sed cum Varrone et Columella libentius capos vocaverim. Quos ob id semimares vocant, quoniam castrati sunt. Ex forma quadam maris, sed animo foemineo praediti sunt. Pinguescunt ita citius, etiamsi fartura non obesantur. Videasque quosdam in eam plenitudinem corporis perductos,

ut de magnitudine cum ansere facile certent.

PAMP. Vernaculum est, et grande hoc genus, quod pedibus ad pectus usque sublatis incedit, plumis ex auro fulvis.

LONG. Est quidem, sed patrum memoria in Germaniam, ex proximis provinciis advectum. Serius enim externas delicias, quas tamen nimium avide iam concupiscunt, expetere, et quaerere ceperunt. Sunt autem Medici.

PAM. Hui tam longe petito genere?

LON. Nequaquam. Nam primum in Media vasta illa corpora visa, Graecis placuere, e Graecia in Italiam, deinde ad nos transvecta sunt. Neque Media modo, verum Boeotiae civitas Tanagra, et Rhodus, Chalcisque insulae insignes corpore suffecerunt. Unde istos vel Medicos, vel Tanagricos, vel Rhodios, vel Chalcidicos appellare licebit. Vulgus, ut audis, Longobardicos nuncupat.

PAMP. Cum tam copiose culinam, corporis vastitate pascant, mirari nequeo, paucos adeo a villicis educari.

LONG. Si Varronis villatica de pastione librum legas, desines mirari. Nam is ad seminium plane inutiles magnos illos gallinaceos arbitratur. Idque in omni genere animalium verum esse comperies, a magnis fere parva procreari.

PAMP. Ni me fallat mea opinio, apud Aristotelem Adrianicarum gallinarum mentio est: eas tamen nondum quisquam mihi indicare potuit. Leihennen.

LONG. Aristoteles lib. de animalibus sexto, Adrianicas descripsit, cuius loci si diligentius meminisses, haud

dubie variam illam rostro candidiusculo cognovisses. Cernis pullorum agmen?

PAMP. Video, columbarum pipiones esse arbitrabar, ita coloris similitudine respondent. Sed cur Adrianicas vocat?

LONG. Ab Adriano imperatore, qui eas in delitiis forte habuit.

PAM. Rides tu me, ut soles, quasi Adriani tempore vixerit Aristoteles.

LONG. Non dubitat tamen monachus Polyphemus vester illud asserere.

PAMP. Sed extra iocum, dic quaeso quid sentias.

LONG. Ego certe arbitror Graecos, cum nondum ea esset inter Italos, illosque familiaritas et consuetudo, ab Adriaticis mercatoribus eas accepisse, in spem copiosi seminii, quemadmodum nos Medicas et Tanagricas et Rhodias, ob corporis amplitudinem. Quod autem ferocire Aristoteles eas scribit, factum esse puto ob patriae mutationem, cum in calidiores regiones devectae, et ferventioris ingenii redditae sunt.

PAMP. Illas vero, quae per terram reptant, potius claudicando, quam incedendo, vulgares esse et passim quoque extare novi: sed num et hijs peculiare aliquid nominis sit, id vero scire expeto.

LONG. Est sane: nam gallinaceos ipsos pumiliones, gallinas pumilas cum Columella nominare licet. Kriel.

PAMP. Nunc verum esse cognosco, in omni animantium genere nanos esse, ut dixit Theophrastus.

LONG. Certe harum praeter caeteras nullus usus, nisi que plerosque delectent. Sed tibi nunc de villaticis gallinis satisfactum puta, aucupes invisamus, ut hiis praesentibus

de rusticis et agrestibus agamus.

PAMP. Non abeo hinc nisi doctior, quam ob causam rogandus mihi es, uti mihi iam quoque particulatim explices, quae gallinaceus praeter reliquas aves habet, nominibus suis nondum omnibus cognita.

LONG. Tu fac a me quaeras, curabo ut voto tuo satisfaciam. Principio cristam habe<n>t rubram critaceam(?), per quam cum sanguinis immoderati copia gravantur, sese purgare solent, unguibus scilicet scalpentes, ut cruorem proliciant. Caro, quae rostrum cingit undique, mentum quidam vocant, Columella etiam genam, hac vulneram, cum pituita laborant quidquid abicessit(?), exprimitur, atque ?? animis liberatur. Membranosa cutis, quae sub mento et collo dependet utrinque paleae dicuntur. At plumae longiores, quae collum et cervicem undique cingunt, quas que pugnaturi, et irati etiam explicant, iubas Columella nuncupasse video. Hae, cum veluti ex auro flavescunt, generosissima avis indicia sunt. Sub hiis prominet ceu aqualiculus, omnibus tamen avibus communis: id primum ciborum receptaculum est, quod a Graecis ????? dicitur.

PAM. Si id verum est, magna fraude medicamentarii institores nobis imponunt. que ex ventriculo, quo nihil in animantibus istis carnosius est, panniculos detractos, et siccatos pro ingluvie vendunt.

LON. Haec est causa, cur nemo hodie mihi cognoscant, qui se feliciter in ventriculo roborando, pelliculis istis usum profiteat?

PAM. De calcaribus

nihil omnino dicis?

LON. Nihil amplius, quam illa Martis adulterii reliquias esse.

PAMP. Dic amabo, cur villica prius quam pullis triticum obiicit, decisa palea aream opplet?

LONG. Ne pullatio male succedat.

PAMP. Non capio, quid velis. Ne pullorum educatione frustretur, id enim est pullatio: nam si rostella tenera in terram saepe illidant, grana legere et devorare nequeunt, osculis (si sic liceret fari) viciatis et contusis.

PAMP. Cur oscula pullis adsignare caves?

LONG. Quod Aristoteles gravis in primis author, aves ore carere tradiderit, sed eius loco rostrum accepisse. Neque nos Germani aves ore praeditas dicimus, sed illud vocabuli. quod Vespasiano Suetonius Gallicum esse dixit, cum sit purum putum Germanum: e quo olim coniiciebam Gallorum, Germanorumque linguam fuisse communem.

PAMP. Grandes sunt pulli et praematuri, tepidum esse oportet gallinarium.

LONG. Quasi sane pullos quoque immaturos liceat dicere. Quid est, cur ita verear primo vere exclusos, cum Columella nuncupare, cum et ut poma serotina, quae serius maturescunt, ita quoque pullos serotinos, quos nos patria lingua autumnales appellamus, nominari video?

PAMP. Num serotini pulli ad iustam maturitatem excrescunt?

LONG. Excrescunt, sed ova non pariunt sub veris initio, quemadmodum illi, quos maturos esse dixi. Hinc serotini non ad pullationem, sed ad veru aluntur.

PAMP. Qua de causa haec gallina canturit,

officinam cortalem petens?

LON. Non canturit, sed singultit, hoc enim verbo Varro vocem gallinarum fractam, et intra rostrum formatam imitatur. Rusticorum gens Columellae tempore glocire maluit dicere.

PAMP. Gallus etiam subinde singultit.

LON. Recte, sed cum cantat, cucurrire dicitur Latine, Graece autem κοκκύζειν.

PAMP. Videtur ergo et ista avis generis gallinacei. quam tamen vulgus pavonem Indicum appellat.

LONG. Vulgum imitari, nunquam tuto licet, temere siquidem rebus de omnibus iudicat: ecquid enim pavonis habet praeter expansam pavonis in morem caudam? quam, cum irascitur, subito, ut vidisti paulo ante, extendit.

PAMP. Certe ad stuporem usque non raro ausin istam admiratus sum.

LONG. Et me saepe in admirationem sui rapuit, cum ex orbe novo principi nostro advectus, propter inusitatam formam miraculum quoddam edere videbatur. Aderant tum aliquot nostri generis homines. studiosi quidem illi, qui cum multa de gallinae peregrinae forma et moribus ex scriptoribus conarentur adducere, verum cum nihil haberent, quod in medium conferre possent, ad amplationem itum est. Nam quae de Indica gallina dicebant, ea plane ad istam nihil pertinere visa sunt. illa crista speciosa ornata est: haec crista caret, nisi pelliculam istam carnosam, quam per nares adeo demittit irata, ut rostro promineat, et in pastu ita retrahit, ut vix videri queat, cristam appelles. Quinetiam neque paleis, neque

genis praedita est. quin enim ista rubescens pellis aliud ac appendix quaedam cutis, quam nunc contrahit, nunc extendit: nunc ceruleo colore, mox pallido, deinde purpureo pro affectibus, ut apparet, suis pingit? At Indica gallina, quam Philippus Traiectensium episcopus in delitiis habuit, cristata plane fuit, perque omnia gallinae similis, si colorem, quo psittaci in morem virebat, excipias: eam quanquam vivam non viderim, exuviae tamen, quae Batavoduri in arce custodiebantur, indicant gallinacei generis avem? Sed linquamus peregrinas species, ad nostrates redeamus.

PAMP. Si de peregrinis non habendus sermo, relinquendae sunt Africanae et Meleagrides, nam et istas peregrinas esse arbitror.

LONG. Si in hunc modum peregrinas appellare libet, erunt et pavones de peregrinarum genere.

PAMP. Atqui ego illas indigenas hactenus ratus sum.

LON. Non aliter ac gallinae istae mirificae post annos aliquot paregrinae nobis dicendae sunt, quae nunc, propter inusitatum aspectum, et raritatem tales iudicantur. Non ne tu arbitraris multis maiori fuisse admirationi pavones istos cum primum a Barbaris in Graeciam adferebantur, ac istae iam nobis sunt?

PAMP. Sane puto.

LONG. At quotusquisque nunc pavonis videndi caussa vel latum unguem processerit?

PAMP. Ego, ne gallinarum istarum peregrinarum spectaculo amplius moveor.

LONG. At ante aliquot annos si quis te ad spectaculum tale vocasset, quamquam alioquin satis tenax sis, non

non piguisset tamen et aeris aliquid impedisse.

PAMP. Non nego equidem, et nunc eo animo sum praeditus, ut, vel quidvis numerem, modo mihi talium avium copia fiat. Certe memini me aliquando drachmam cuidam solvisse, qui album pavonem mihi primum ostendit et exhibuit.

LONG. Quid autem nunc largirere?

PAM. Ne teruncium, nisi me insavire putes, cum nimium molesti clamore suo quotidie mihi sint.

LONG. At pavones istos albos unde primum advectos censes?

PAM. Unde varios istos paulo ante tu dicebas, quippe ex India miraculosa ista.

LON. Nequamque, sed ex ea provincia, quae ex diametro cum India pugnat. Nam a mercatoribus nostris, qui penetralia septentrionis non verentur indagare, cognovi, e Nortuvegia primum ad nos adductos, deinde per regna et provincias sparsos fuisse. Nam cum spectaculi causa pavones varii a nostris essent in regionem istam invecti, primo genti fuere miraculo, numero deinde per seminium aucto, cum penitius in frigidiora loca commearent, iamque matres in ipso vere ovis incubantes nivosa illa montium iuga perpetuo ob oculos viderent, ex ovis iam animatis albos pullos excluserunt. Hac ratione nobiscum paria facere voluisse videntur. nam cum illos ad nos iam alia veste remitterent, videntur in animo habuisse ??? ??????????????.

PAMP. Hac via vel nigerrima aves isthic candidae fiunt.

LONG. Fiunt, nam corvum album isthic videre, raritas nulla est.

PAMP. Non habet itaque apud illos hoc Iuvenalis locum ullum: Et corvo rarior albo.

LONG. Quinetiam merulae et monedulae istic albicant.

PAMP. Adde etiam columbas et picas.

LONG. Rides tuo more, verum ita se res habet. Nam mihi verisimile est, aves istas raras, quas e magnis gregibus aliquando aucupes unam vel alteram contra naturam generis candicantes captant, omnes a Septentrione volare.

PAMP. Facis ut posthac passerculos et sturnos, item palumbos, quos miraculi loco albos circunferunt, in Nortuvegia exclusos credam.

LONG. Mihi, si fidem adhibere recusas, en vetulum tibi nostrum: is quia omnes prope mundi plagas perreptavit, fidem tibi faciat. Sed ientatos video, pergamus iter hoc, quod instituimus viden’ ut de monticulo isto solis ardor sese conspiciendum praebet? vereor profecto ne minantes illius radios nemoris umbraculis satis mature propulsemus. Sed, en tibi, circa vepretum istud baccis rubentibus ornatum, aliquid volitando cursare video.

PAMP. Picam arbitror te videre. Dii boni ecquid istud avium genus est, nunque quidquam speciosius contemplatus sum. Valeant pictores omnes, ipse Apelles, si redivivus foret, varietatem et splendorem pennarum plumarumque imitari non possit.

LON. Haec est, mi Pamphile, decantata omnium libris avis, quam primam fere in mensis esse iudicant propter carnis bonitatem, a qua medicinae professores veluti a scopo de temperamentis ciborum iudicia auspicantur.

Phasianum a Phaside amne apud Colchos, apud quem primum cognitus est, nuncuparunt.

PAMP. Profecto nunquam ego credidissem, naturam rerum parentem eam pulchritudinem excogitare potuisse. Neque mihi admiratione dignus posthac Solon est, quem de Graeciae sapientibus maximum fuisse ad regem Croesum in regali solio diademate et purpura auroque superbum, interrogantemque nunquid speciosus quidquam spectasset, dixisse ferunt, Phasianos et Pavones venustiores sibi videri: quoniam naturali ornamento decoratae, non ascitatio(?) fuco spectabiles essent. Sed quid in uliginosis istis pascuorum(?) sepibus versatur?

LON. Baccus aquifolia et cynosbati sentiumque reliquorum insectatur: agedum procurramus, ut cominus eam melius cognoscamus: non enim magnopere illi terrori sumus.

PAM. Avolat, sed iterum consedit.

LON. Hanc habet cum multis aliis naturam communem, ut volatu non multum fidat: quare non ????????, sed ????????, hoc est, terrae intentes plusquam aeri ab Aristotele et Theophrasto, eius discipulo, dicuntur.

PAMP. Quam velim istas aves esse nobis paulo frequentiores.

LONG. Sed tum non aeque placerent. Multa enim (ut vulgo dici solet) raritas commendat. At quod nunc paucae eiuscemodi aves apud nos sunt, partim luxuria, partim bombardarum nimius et minime interdictus usus fecere. Nam saepe a viris senio gravibus maudivi longe plures, et peregriniores ad nos solere

venire, quae nunc vel decennio toto semel se conspiciendas praebent. Nam Aphricanas gallinas quotusquisque nunc novit? PAM. Ego vix de nomine agnosco.

LONG. At solent esse tam frequentes, ut drachmae precium in foro non excederent, nunc singulas aureo numo licentur. PAMP. Non gravarer vel didrachmum pendere, modo mihi eius tantummodo videndi copiam quisquam faceret.

LONG. {vel} <Vel> gratis videbis: nam ab oriente nemusculi parte sedes earum, qua plurimum nidos struere solent, mihi cognita est. sed lentius festinandum, ne ex improviso in aliquam incidamus, quae visu nos praevertens avolet.

PAMP. Sequar te.

LONG. De phasiano subit mihi in mentem, quod antea dicere parabam.

PAMP. De natura fortasse.

LONG. Minime, verum de eo, quod te dolore afficere mihi dicebas. Novi enim quosdam, qui singulari artificio ingentem apud nostrates educatione et seminio phasianorum quaestum faciebant, quorum sane aedes rectius officinam, quam vivarium phasianorum quispiam appellaverit.

PAM. Quaeso rationem istam explices.

LONG. Phasianum marem, qua poterat diligentia, curabat domuncula decem pedibus longa lataque, viminibus et luto undique bene ab aere tuta, in ea fenestellae omnes in meridiem spectantes, de summo tecto copiose satis lumen administrabant, in medio crates viminiae domunculam dividebant, intervallum cratium tantum erat opertum, quantum

satis fuit avis capiti colloque transmittendo. In altero maceriae latere phasianus solus regnabat.

PAMP. Quid vero altera pars, carebat’ne habitatore?

LONG. Audies. Sub initium veris, cum (ut noster ait poeta, gelidus canis cum montibus humor, liquitur, et zephyro pueris se gleba resolvit,<)> villaticas aliquot gallinas sibi comparabat, sed foecunditatis cognitae, plumisque variis ut propemodum foeminam phasianum mentiri possent, has aliquot diebus communi pabulo alebat, verum ita obiecto cibo, ut phasianus in gallinarum convivio, traiecto per craticulam collo, lurcaretur.

PAMP. Qua de causa obsecro non admittebant?

LON. Principio hac ratione consuescere cum gallinis discunt, deinde molesti esse nequeunt, cum veluti carcere ab iniuria inferenda prohibeantur. Alioqui ita ferociunt capti, ut ne pavoni quidem parcant, quin mox ore dilacerent. At ubi iam aliquot dies consuetudine gallinarum mitior factus est, una, quam cognovit illi inter reliquas magis familiarem, intromittitur, pabulumque copiosius suggeritur.

PAMP. Quid de reliquis fiet?

LONG. Plerunque primam iugulare solet: ne gallinarius itaque custos omni spe sua decolletur, reliquas in subsidium alit.

PAMP. Quid si res ad triarios redeat, solaque una superest spes gregis?

LONG. Tum latronem comprehensum, candente ferro rostrum illius tangunt, et vino Chymico nates illius lavant.

PAMP. O Apitianam diligentiam.

LON. Ubi

cognoverint gallinas ab illo plenas factas, divortium statim procuratur, admittiturque nova pellex, quam cupiunt uxoris more ab illo tractari. Uxorem autem ad ovorum partionem alunt. Ova autem quotquot posuit, incubantibus aliis supponuntur.

PAMP. Ea forte ab gallinaceis reliquis nihil distant.

LONG. Imo punctis nigris undique sunt macula, et longe maiora speciosoraque. Ubi autem post animationem exclusa sunt, a gallina seorsim educantur. Maxime polentas illius frumenti triangularis, quod vulgo non inepte fagotriticum vocant, quod semen fago farinae triticiae per quam similis sit: idipsum aqua ex lacubus fabrorum hausta subigunt, apii folia recentia cultellis domita, immiscent: obiiciunt etiam baccas, quae ex hyeme superfuere, hiis enim maxime delectantur, et ad incrementa proficiunt.

PAM. Non tamen fieri credo, ut per omnia patri similes sint.

LONG. Non sunt, verum qui fucum istum non novere, fraudem non facile sentiunt. Porro foeminae ex hoc seminio procreatae, cum ad patrem admittuntur, primo aut secundo partu, genus ad unguem propagant.

PAMP. Mirum ergo mihi, non omnia aviaria phasianis esse plena.

LONG. Non dubito magnum proventum cuivis etiam polliceri, modo neque laboris sit impatiens, et sumptus magnos ferre possit. Cogitur enim paupertinos aliquot alere, qui pro baccis quotidie in sylvam excurrant. Nam sine hiis nihil ab illis boni sperare licet.

PAMP. Tentabo ego, et naturarum illam

commixtionem experiar. Sed iam nemoris latus, quod in orientem vergit, assequimur. Hem tibi alterum phasianum.

LONG. Nondum contueor. Hic mihi subsistendum est, aut pedes nudandi, nam uliginosus locus est.

PAMP. Subsiste paulisper, conspecti sumus, parat sese ad volandum. Sed en profugus est.

LONG. Hunc tu phasianum appellas?

PAM. Cum aliud nomen mihi nullum sit, et plumis mirifice quoque variis fulgeat, mihi cominus videnti facile imponere potuit. Sed iam aliam esse avem video, nam et cristam habet purpuream, et cauda minime longam, corporeque pressior est.

LON. Diligenter ista observasti. haec est illa Numidica seu Africana, quam olim in aviariis sedulo curabant Romani.

PAMP. Curabant et meleagrides, quas a vocum quodam farcinatore gallinaceos uros a vestratibus appellari didici.

LON. Non persuaserint mihi facile literatores, ignari rerum. At ego certo scio, in Germania hac secunda a nemine unquam mortalium has conspectas.

PAM. Posthac non facile fidem adhibebo grammaticis.

LONG. Sapis Pamphile, sed ut cognoscas me tibi verum dixisse, primo Meleagrides gallinas easdem cum Africanis esse, tibi describam, quemadmodum a veteribus maxime Clyto Milesio Alexandri discipulo, pictae sunt. Is libro primo in descriptione Mileti ad hunc modum tradidit. Non longe a sacello, quod Dianae in Aero dicatum est, aves, quas Meleagrides nuncupant, videre

licet, at natalis earum locus palustris est, et uliginosus. Mirum autem est, quantopere recens natos negligat, et naturali desiderio erga illos non adficiatur, quamobrem sacerdotes illorum curam suscipere educare que coguntur. Corporis autem statura, generosa gallina non est inferior. Verum caput, quod undique pennis nudum est, si ad corporis molem referatur, brevius est et pusillius, in eo crista extat, paxilli in modum rotunda, carnosa, duraque. Color totius corporis ligni instar obscurus. Circa genas longa dependet pro paleis caro, quem ab ipso corpore enascitur, rubicundior tamen haec, quem gallinaceorum existit. At quae circa rostrum pellicula, qua gallinacei conspicui sunt, quam que aliqui barbam nuncupant, non habet, sed plane mutila isthic apparet: rostrum tamen ipsum et acutius et longius possidet, collo quoque, quod et brevius est et crassius, nigrescit, corpore alioquin reliquo vario, hoc est, nigricante quidem, sed maculis albis densis frequentibusque et lenticula maioribus sparso. Nec alarum pennae unicolores sunt: nam et candidis maculis fulgentes, et (f?)serrae in modum invicem dispositae pennae conspicuae sunt. crura tamen gallinaceo, nisi quod calcaribus deficiuntur, similia habet, nec a mare foemina multum similitudine tota abest, ut et discernere illas haudquaquam sit facile. Haec Peripateticus Clytus ad verbum scripsit. Iam ad uros(?) nostros iudicium tuum confer, primum de magnitudine facile tibi concedo: nam anserem omnino corporis

magnitudine aequant, ut ob id uros a nostratibus dictos autumem. Etenim non aliter gallinaceo ac uti boves nostros, pondere corporis superant.

PAMP. De rostro quoque non est quod mecum contendas: nam et gallinaceo maius et longius possident.

LONG. Fateor. Sed tu quid de palo capiti veluti infixo. quid caput implume, quid caro agnata, quid nigrum illud collum, et corpus nigricans maculis albis sparsum?

PAMP. Fieri potest, ut naturam cum in alias regiones se transferunt. mutant.

LONG. Nec id nego: verum tam insignem metamorphosim haud quaquam in animi inducere possum. Nam uti nostrates perdicis in morem dorso vario, ventre subcandicante, pedibus cruribus que tuberosis. instar quarundam columbarum, in modum spectantur, capti animum despondent, cibum que nisi longo post tempore assumunt. Meleagrides vero confestim, ut captae sunt, escas non recusant. Has nobis quandoque Aegyptae pro gallinis Hierosolymitanis magno mendacio vendiderunt, et in Syria captas affirmarunt, certe praeter colorem et paleas uris nostris plane similes.

PAMP. Age ergo vel Graecum vel Latinum nomen, quo cognoscam quid in authoribus de iis inquirendum sit, expedi.

LONG. Tetracem esse arbitror, quam Aristoteles etiam Tetricem vocat.

PAMP. Sed Athenaeus convivator hanc Porphyrionis speciem esse docet.

LONG. Vidistiti Porphyrionem?

PAMP. Nescio, sed

vox indicat nescio quid purpurascentis, quem tamen colorem in uro gallinaceo nondum deprehendi.

LONG. Certe Athenaeus tetracem ita describit, ut Mysiorum potius nomenclaturae videatur tribuere, quod asserit, quam veritati. Nam ab indigenis ita vocatam avem dicit. Refert autem in Mysia sibi in sporta allatum, magnitudine maximi gallinacei, specie Porphyrioni perquam similem, utrinque ab auribus propendentibus gallorum instar paleis, gravi voce, floridoque corpore. Certe urus noster non paleas, verum vestigia tantum palearum habet: neque Porphyrionis forma conspicitur, cum non adeo longo sit collo, sed instar pavonis adducto et gracili, nullaque virentium aut rubentium plumarum imagine spectabilis.

PAM. Cur ergo tetracem appellas?

LONG. Nemesiani poetae authoritas, qui de aucupio Latinis versibus conscripsit, me in hanc sententiam perduxit. Descripserat autem furtim in bibliotheca porcorum Salvatoris Bononiensis versus aliquot Hieronymus Boragineus Lubecensis magnae spei adolescens, cum quo Bononiae et Ferrariae aliquandiu communi vita vixi, ex iis ego quosdam cum opus erit historia, tibi recitabo.

Et tetracem Romae, quem nunc vocitare taracem
Coeperunt, avium est multo stultissima, nunquam
Cum pedicas necti sibi contemplaverit adstans,
Immemor ipse sui, tamen in dispendia currit(?)
Tu vero adductos laquei cum senseris orbes,
Appropera et praedam pennis crepitantibus aufer.
Nam celer oppressi fallacia vincula colli
Excutit, et rauca subsannat voce magistri
Consilium, et laeta fruitur iam pace solutus.

Hic prope Pentinum radices Apennini
Nidificat, parviis quae se soi obiicit agris.
Persim ??? neri dorsum, maculosaque terga
In???? pullae e ??abantis imagine notae
Tarpeiae est ????? arcis non corpore maior:
Nec qui te volucres docuit Palamedes figuras.
Saepe ego nutantem sub iniquo pondere vidi
Mizonvim(?) puerum, portat cum prandia, cirro
Quae consul praetor’ve novus construxit ovanei.

Principio poetam avem istam stultam vocari audis, quod laqueum, quem sibi coram parari videt, non fugit sed abeunte aucupe, mox accurrens, sese huic involuit. Deinde ???????? colore et maculis persimilem asserit, hoc est, si quid sentio perdicis, etenim me legisse alicubi memini, ca??abare perdicis esse vocem: neque aliter evam nunc sonant. Deinde de magnitudine quam bene convenit, ad anseris pondus colluta.

PAMP. Laudo diligentiae poetam, qui tam diligentes notas omnes demonstravit.

LONG. Ego vero multa hic desidero. Nam et pastionem, et nidi collocationem, ovorum formam, coloremque, pullationem, taliaque multa quae ad cognitionem historiae non partim faciunt.

PAMP. Ex Aristotele petito.

LONG. Is nulla in parte minus diligens, ac in avibus. id tamen ex eo discas licebit. non tecto. sed aperto nido ova ponere, id’que plurimum in fructibus. quod ipsum, si placet inspicere, en tibi nidum congestum potius, quam constructum. Ab Atheniensibus autem uragen nominari perhibet.

PAM. Hinc fortasse et hodie a nobis urus gallus dicitur.

LONG. Mihi non videtur, astruant hoc illi, quibus Germania olim Graecissasse existimatur.

PAMP. Est et pulverator, ut video.

LONG. Maxime, sic enim omnes propemodum frugilegae sunt.

PAMP. Ego tetraca eandem esse cum tetraone existimabam.

LONG. Certe erythrotao Plinianus, quem e Germania vel septentrione anseris specie nigricantem rubro paulo perfusum, venire asserit, cum urage eundem esse puto. Non enim speciem hic ad similitudinem, sed ad magnitudinem refero. Quod rubro autem perfusum praedicat, id et in coturnicibus et perdicibus videre licet et in nostro tetraone, quem Politianus descripsit, eundem colorem animadvertere. Nam et is a perdice nulla propemodum ratione, praeterquam magnitudine, qua vel quatuor prope gallinaceos etiam maximos vincit, distat. quin etiam et gregarius est, et pulverator, et frugilegus. Sub autumnum ad nos gregatim advolat, agrum quem insedere, cuium grege occupatum diceres, tanta est volucris magnitudo.

PAMP. Saepe mihi visus est, nec ullam pestem magis odere holitores, nam ventrem rapis fulcit, et non mediocriter praeda contentus esse solet. At non video, cur vulgo anseris nomine veniat, cum nulla in tam magno corpore mica sit, quae anseris speciem praebeat.

LONG. Quia anserum modo gregatim volat. Sed hac oportet per agrum, hordeo consitum, declinemus, nisi piscari libeat. En tibi otin(?), ut equo delectatur, caudam illius ut vellicat, ut assilit sternutanti.

PAMP. Nidum parat, quamobrem

setas equinas colligit.

LONG. Nihil minus naturalis est amoris, quamobrem qui vel visco, vel retibus, vel arcu illam fallunt, equum adducunt, sed eum aucuparium, qui bombardae, vel scorpionis fragorem non exhorrescit. Nam fictis equis, quibus perdices illaqueant, raro praehenditur.

PAMP. Cur Graecis ????? cum auriculas non habeat, appellatur?

LONG. Non frustra id factum: quemadmodum enim otus avis, quam vulgus noctuam flammeatam nominat, plumas circa aures erigit, auriculasque veras imitatur : ita otidi dimittuntur, ut palearum speciem quandam repraesentet. Videsque perdici adeo similem, ut praeter hoc indicium, et quod rostro paulo longior est, ab illa parum distet. Corpulentior tamen, et cruribus plumosioribus currit, ut fortassis ob hoc ab Alexandro Myndio Lagodias dictus sit, ob id, quod ceu villis leporinis hirta videatur.

PAMP. Viden’ istas duas perdices, sub vepreto desinentes? nunquam mihi maiores conspectae sunt, vetulas esse arbitror, et aucupatores saepe fefellisse.

LONG. Video hercle, sed tu has perdices esse opinaris? Certe ego nihil unquam quidquam perdici, vel similius aspexi.

LONG. Quid si probem istam avem tibi, grammaticisque hominibus, quibus nihil est insanius, et miserius, optime cognitam? nam de ea saepe integras paginas, dum Horatium et Martialem commentantur, vix explent. Ionicus est attagas.

PAMP. Ergo ex Ionia in Germaniam commigrant

{attaganes} < attagenes>?

LONG. Nisi illis frustra a natura pennas datas credas. Neque enim Ionici dicuntur, quod in Ionia duntaxat sint, verum ob id, quia vel frequentiores, vel omnium primae istic visae sint. Nam et frequentes sunt circa Marathonem, et Megara. Amant loca plana, et pascua, quales Marathonios campos esse constat.

PAMP. Sed has Germani vestri montanas gallinas appellant, quamobrem nondum me persuasum esse, uti tibi hic fidem adhibeam, cognoscas licet.

LON. Non a montibus, sed ab arbore betula nomen habent. Densa enim loca et opaca, ut venatoris insidias, maxime bombardarum minas fugiant, petunt: quamobrem saepe in betuleto latent, de quo subinde, si diligenter adsis, in foenilia et sata callidissime excurrere videas, at quod nunc non eadem natalia observant, in causa est, ut ante monui, bombardarum frequens usus, qui multis praeclaris avibus Germaniam spoliavit. Alioquin ego non tam a montibus, quam a betulae colore avem nuncupatam reor. Nam supremum a betula corticem si detrahas, qui albo subest, in nigrosque ruffescit, praecipuum attagenis colorem imitatur. Vides enim ut perdice paulo magis subruffescit. quam rem non ignoravit Myndius Alexander, qui illum perdice magis ????????? tradidit, et corpore quoque pusillo maiorem.

PAM. Recte certe Myndius iste dixit: nam et maculosum quoque instar perdicis dorsum habet. Memor’ que adeo iam sum Aristophanis interpretis, qui servos,

quibus frequentia stigmata faciem deturbant, a poetis attagas dictos fuisse asseverat. Verum idem ille Alexander apud Athenaeum libro nono, Attageni singulinum colorem tribuit, cuius qualitatem nondum satis novi.

LONG. Eum colorem omnes fere pulveratrices, maxime, quibus natura indomita est, possident, eum si nosse cupis, terram lutosiorem tamdiu manibus subigas, donec sibi cohaereat, inde ad carbones torreas. donec lapidescat, quem colorem istic videbis, figulinum, qui a Myndio ?????? dicitur, appellabis. Hic perdicibus, coturnicibus, alaudis, passeribus que communis est.

PAMP. Quas nos perdices vocamus, tu fortasse alio nomine cum istis sciolis, quibus nihil vulgo acceptum placet, nominabis. Nam in Agrippina Colonia ante annos aliquot vir magni nominis, cum Plinii caput de perdice interpretaretur. Germaniae ignotii(?) avem non dubitarunt asserere, videbatur que in eam sententiam propensius, ut ex otide perdicem faceret.

LON. Certe nimia diligentia, ut dici solet, in hisce signis et indiciis ignotarum exquirendis, ut molesta, ita saepe inutilis, cum pro regionum varietate, et differentes quoque non forma modo, verumetiam sono et moribus eves eiusdem generis videantur, idipsum sane in perdicibus animadvertere maxime licet. Athenaeus miratur in Italia perdices rostris non esse cynnabarinis, cum in Graecia eo colore quotquot sunt, spectabiles sint. Germania nostra utrunque genus habet. Nam et vulgares istas

nemo est, qui ignorat, et qui rostro cynnabari colorato sunt, saepe te vidisse in hac urbe arbitror.

PAM. nunquam ego istas perdices vidi, nisi tibi speciosae istae aviculae, quas illustrissimus ab Eppestein comes in delitiis habet, perdices sint.

LON. Istas ipsas dico, quanquam neque ego credidissem perdicum genere contineri, donec Athenaeus deliciae meae me id docuisset.

PAM. Unde advehuntur?

LONG. An tu ignoras me paulo ante dixisse, Germaniam nobis etiam secundas istas suppeditare? In vinetis fere victitant, sed iis, quae in montibus sita sunt, et arbustum aliquot densum sibi vicinum habent. Ego illos primum prope arcem nobilem, quam a speciositate situs Chorostephanon vocant, haud ita multum a Regiomago distantem, conspexi. Nulla dies erat, qua non ad excelsissima usque moenia gregatim scandebant. gaudebant enim elutabulo, quo sordes culinariae, pfluebant(?!).

PAMP. Gratulor Germaniae divitias etiam Graecas, quas ne Italiae quidem superbissima novit.

LONG. Habes nunc pulveratrices omnes, quae magnitudine corporis mensis gratiores sunt, quam leviculae istae, quas, si voles, modo remittamus.

PAM. Nequaquam ita statuas, cum prius a gallinis ad passeres usque historiam promittebas.

LONG. Coturnices arbitror tibi notas.

PAMP. Sane novi, quanquam et has plerique ex grammatistis suo nomine exuere conati sunt. Theophrastus forte illas perdices nanos dicet: sic enim per omnia perdicem

imitantvi(?), ut praeter exiguitatem et praessitudinem(?) corporis plane nihil distent.

LONG. Novi et ego, qui nobis ex coturnicibus alias aves facere tentarunt, interim demiror ignaviam hominum, qui ne de voce, unde multis nomina indita sunt, eas agnoscunt: nam si iteratim sones co tur nix, ita ut singulas syllabas toni tractu pronuncies, avis vocem te liquido imitatam cognoscas.

PAMP. Audio et alias esse, coturnicibus duplo maiores, quas Graeci orthygometras, id sonat coturnicum matres, vocant. eas autem si potes, indica.

LON. Non arbitror Germaniae nostrae ignotas. earum autem sonum si {lubet} <iubet> exaudire, fac paulisper hic opperiamur, nondubium quin et aucupes ubi audierint, facile nobis captam ostenderint. Audin’ ? vocem mirificam, instar coaxantium ranarum clamorem, sed subtiliorem multo et acutiorem?

PAMP. Audio, rubetam assererem, ni unico spirito saepius ingeminaret. Haec’ne obsecro orthygometra est?

LONG. Mane sis paululum, ego eam nobis ab aucupibus adferam. En tibi orthygometram.

PAM. Hui quam grandis haec coturnix.

LONG. Principio pennarum colorem vide, num quid a coturnice differat. rostrum longius est et acutius, crura pedesque satis etiam prae corporis spacio longos obtinet, colore inter croceum et viridem medio. quin etiam frugilegus est, et avena, ante quam coturnices haud uspiam audias, et cum illa non auditur. neque coturnices te speres amplius tum

visurum, dicta fortasse ob id orthygometra, quod veluti matrix illarum censeri debeat, a vocis crecissatione (sumamus enim a {Grecis} <Graecis> veluti accomodato): Graeci quoque cenchramum appellant, ut nos Germani screccum. Neque etiam aliter ac coturnices retibus falluntur, ni si quod hiis fistula imponitur, illas vero imitatione vocis, serrata costa, quam ferrea lamina, aut cultro serratim leviter percutiunt, in perniciem agunt.

PAMP. Ego apud quosdam non indoctos scriptores orthygometram esse didiceram eam avem, quae circa solstitia hyberna nobis vendi solet, rostro scilicet longo, et ea prope crurum forma, qua nunc cenchramum mihi indicasti, cui a rostri longitudine a Germanis nomen recte inditum est.

LON. Ego avem istam apud Aristotelem ascalopam et scalopacem, quam Gaza gallinaginem, quod gallinae fere corporis mole et moribus similis sit, vertit. Nemesianus scolopacem cum Herodiano appellat, et huius venationem mox post otidem quibusdam notis similem statim describit. Aristoteles illius pennas attageni similes plane asseverat. magnitudine gallinulae, rostro longo, cursu celeri, addit et ?????????? esse. Nemesianus columbae quantitatem illi assignat, rostrum oppido quam longum, oculos pro corporis mole vastiores. Obtusum oculorum visum. Herodianus sylvestrem perdicem interpretatur. Nemesiani versus, si quis expetit, sunt:

Cum nemus omne suo viridi spoliatur honore,

Fultus equi niveis solvas pete protinus altas
Eximiis. praeda est facilis, et amoena scolopax.
Corpore non paphiis avibus maiore videbis,
Xila(?) sub aggeribus primis qui proluit humor,
Pascitur, exiguos sectans obsonia vermes.
Et non illa oculis, quibus est obtusior, etsi
Sint nimium grandes, sed acutis naribus instat,
Impresso in terram rostri mucrone sequaces
Vermiculos trahit, et vili dat praemia gulae.

PAMP. Mire mihi isthaec tua observatio et diligentia placet, atque utinam ut frequens apud nos capiuntur, ita in aviariis continuo haberi possint, non arbitrarer ullas avium delitias hiisce conferendas.

LONG. Quasi vero humana industria non et hic nobis rationem educationis docuisset. Nam saepe in ornithone mihi sagina plenos fieri, videre contigit. Haec autem ex farina fagotritici cum aridis subacta ficubus paratus, quae in labris paulo latioribus effusa, copiosius aqua conditum, eam rostris illis longissimis hauriunt potius quam ducunt.

PAMP. Non potest ista fartura, nisi magnis impensis fieri.

LONG. Hoc sane nomine ab ea multi abstinent, verum illi mihi haud quaquam sapere videntur. Edunt enim omnium fere minimum, ut quae carnose admodum sunt, et ingluvie plane careant. Apud Batavos eadem forma rostri, capitisque item corporis, nisi quod long minor sit, mensarum delitiis maxime nobilis. at ista neque in aviario, neque in caveis vivere dignatur. neque mihi constat, quo nomine hactenus a veteribus sit appellata. Advena est secundum vernum equinoctium, neque a marginibus lacuum et stagnorum quoque discedit

quare neque ????????? est, cum ascolopax pulveratix cognoscatur.

PAMP. Vivit et plurimum circa lacus: quanquam et in agris quoque saepe capiatur praeclara ista avis, quam Rom. nomine a pulvere forte Germani appellant, attamen et haec pulveratrix est, tu nomen illi proprium expedias.

LON. Dicam, neque arbitror te reclamaturum observationi. Primum avis haec cinerei coloris est, magnitudine paulo turture minor, gregatim volat, neque temere a quoquam singularis conspicitur: vocem emittit frequentem, et minime gravem, sed eo fere modo, quo illa nostratibus appellatur quanquam autem cinerei coloris sit, pennas tamen luteis, iis’que obscuris maculis conspersas habet, unde a Graecis pardalus appellantur.

PAMP. Ergo pardalus nobis cognitus est. Sed Aristoteles minime advenam hanc avem, sed et semper conspicuam, ut corvos et cornices esse testatur.

LONG. Scribit is (ut mecum novisti) earum fere avium mores et naturam, quas Graecia longe nostrati regione ferventior, et avibus gratior habet, apud nos nulla prope avis est, quae per hyemen aut locum non mutet, aut graculum, aut monedulam per brumam videt?

PAMP. Videmus quidem , sed raro, verum tu ad pulveratrices, quaeso, redeas.

LONG. In hoc numero et turdi sunt, quorum duo tantum genera aucupes norunt, eam scilicet, quam Aristoteles trichada appellat,

magnitudinae merulae, nigris quibusdam in cinere maculis distinctam, mensisque inter eximia vel optatissimam.

PAMP. Expecto et alterum illud genus: nunquam enim arbitrabar Germaniam tantis dotibus praegnantem.

LONG. Ab Aristotele ????????, a Myndio Alexandro et ?????? appellatur: haec reliquis longe minor est, et gregatim plerunque victitat, in dumetis et inter humiliores sylvas, iuniperos et aquifolias degit.

PAMP. Illam dicis, cui vulgus ab amaritudine nomen indidit?

LONGOL. Recte coniicis. Nam primum illud genus, quod picae magnitudine est, et visco tantum vescitur, nondum quod sciam, in nostra regione conspexi.

PAMP. Quoniam in alaudarum mentionem incidimus, occurrit mihi illum ipsum Aristotelem, harum quoque species duas cognovisse: at iam nemo vivit, qui praeter has vulgares in segete nidificantes, et honesta voce commendabiles, viderit.

LONG. Aristotelem et alias dixi, hac in parte minus quam in aliis historiis fuisse diligentem: quam ob causam non dedignabitur sibi et tertium genus notissimum passim omnibus adiungi.

PAM. Tu vero mihi satisfactum esse arbitrare, cum Aristotelis illis nomen dederis.

LONG. Miratus saepe sunt Galeni tempestatem, cum viris etiam magnis avium formae cognitionesque tam fuere ignotae, ut is coactus sit alaudas ita lectoribus suis, citaris huc et fabulis, et poetarum testimoniis, describere, quem admodum in ludo grammatico literatores

solent.

PAMP. Ergo prius illud genus, quo nomine ab Aristotele nuncupatur?

LONG. Corydalis notissima avicula, quam nos, etymon Graecae dictionis spectantes, galeritam a galea similiter appellamus. atque haec est illa notissima avicula, quam in caveis oblectamenti. quod cantu suo suavissimo praebet, alimus, in que segetibus artificio magno, quo pueros, et accipitres fallat, nidum constituens, Alteram speciem Aristoteles cristas carere asserit.

PAMP. Quid Aristoteli in mentem venit, uti contra Simonidem, qui omnibus galeritis cristam esse cecinit, crista eam avem extrat?

LONG. Novi Plutharchum id scripsisse, verum ita seres habet. En tibi inter iuniperos et vepres istas quam frequens myrica est. viden’ has alaudas gregatim cursitantes, et tamen cristatae non sunt?

PAM. Profecto me Germanica appellatio, qua sylvestres alaudae dicuntur, monuisse poterat. Sed tertia, quam tibi duntaxat notam esse ais, quaeso quae’nam est?

LONG. Ego tibi eam iam nunc indicare nequeo, sed signis quibusdam ita notabo, ut indiciis pluribus tibi opus esse negabis. Cum frigus intensum est, et nix agros passim tegit, in sterquiliniis, et prope horrea vidisti’ne aliquando alaudas?

PAM. Vidi, sed primas istas, quas Aristoteles quoque agnoscit, non enim avolant.

LON. Primum hoc verum non est, nam illae ipsae, quae hyeme nobiscum vivunt, per aequi noctium avolant. Deinde non cantillant, saepe enim in aviario carcere a me conclusi, et educati, praeter vocem, quam subinde iterant, et a qua Germanicum nomen habent, nihil plane loquuntur. Praeterea nidos non construunt in segete, verum in fossis senticosis, non aliter ac passeres maiores, quae in virgultis summis desidentes, viatoribus stridula voce cum solis aestivos aestus hiulcat agros, mirum in modum obstrepunt.

PAMP. Cur tu hos passeres vocas, cum unicum tantummodo sit genus, quo nihil frequentius et molestius?

LON. Certe Aristotelem testem non habeo, sed recentiorem quendam Graecum medicum, Ioannem Zachariam, quem Actuarium vocant. is lib. secundo regalium sermonum passerem istum describit: ??????????????????????....................... Hoc est, passeris vero magni caro neque redundans, neque concoctu difficilis, sed prae reliquis boni succi. Testatur Tragon autem medicus, quod cerebellum eius proprietate quadam

comitiali auxiliatur. Est autem passer magnus, terrestris aliquis, neque in arboribus, neque in summis virgultis desidet, voce admodum valde garriens. pascitur autem in triticum hordeumque ferentibus agris, et nidum in terra collocat, colore et magnitudine alaudae similis: hyeme non visitur, capitur vero maxime noctu. Passer itaque in hunc modum se habet.

PAMP. Belle sane depingit Auctuarius iste passerem magnum, saepeque miratus sum tam insignem librum a te supprimi, maxime cum et herbarum, animaliumque multorum picturas et descriptiones, quod alii non fecere, post Dioscoridem diligentissime adiungat.

LONG. Saepe mihi dictum est. Parisiensium ornamentum Ioannem Ruellium omnia Actuarii scripta edere instituisse, qua de causa, cum meus liber ??????? sit, et videntur ex sermonibus suis aliquot deesse, nolui hactenus medicinae studiosis truncatum et mutilum codicem obiicere: verum si illi, in quorum manus Ruellii codices pervenere, cum iam vita sunctus sit Ruellius, diutius suppresserint, dabo qualem mihi habere contigit.

PAMP. Iam propemodum in passerum historia de pulveratricibus mihi satisfactum.

LONG. At tu quot passerum genera esse existimas?

PAMP. Equidem unicum tantum genus novi, quod vulgo quoque vel pueris notum est.

LONG. Si pueros interroges, non dubium, quin aliter de ea re loquantur. Sunt enim passeres alii,

qui apud nos in aedium et turrium cavernulis, quin etiam capsulis pensilibus nidum collocant, corpore paulo sylvestribus maiores, et capite pro corporis portione satis magno. Sunt et alii qui in arborum truncis, qui longo situ foraminosi sunt, nidificant, vitae quam superiores diuturnioris corporeque multo minores. horum colla plumae candidae, veluti torques aliqua circundant, unde et apud nostrates nomen invenere, qui per hyemem fere omnes avolare consuevere. Sed quid de his minutis aviculis verba diutius facimus, cum iam sol ad occasum properet, et per umbras monogrammi quidam videmur? itaque passeribus relictis, domum concedamus, de speciosioribus et culinae magis utilibus cras differamus.

PAMP. Tu vero passeres relinquens, vide ne tibi contingat, quod vetustus ille Graecorum senarius minatur:

???????????????????????????????????????.

LONG. Ego vero eiusmodi mimas flocci facio, neque tanti fecerim hanc iacturam, uti mihi hac de causa silentium imponi sinam. Sed quia de pulveratricibus tibi satisfactum arbitror: si commodum est, ad alia genera contendamus.

PAMP. Sed quid de columbis, cur tu illas in eo numero non recenses? nam et has pulvere delectari existimo.

LON. Longe aliter ego censeo.

GUILIELMUS TURNERUS
candido lectori  S.

Hactenus hospes olim meus Longolius. Porro, quae sequuntur, eadem in fine autographi sui sparsim, nullo observato ordine, scripserat. Quorum tamen quaedam sunt aliorum de nominibus avium opiniones, quaedam ipsius coniecturae. Quae omnia, nisi Deus illum nobis e terris eripuisset, ut sic nostram in pios et doctos viros ingratitudinem ulcisceretur, ad Aristotelis, Plinii, et similium scriptorum classicorum normas exacturus erat, et de singulis avibus fusius scripturus. Horum libuit te (candide lector) praemonere, ne pro veris et indubitatis acciperes, quae cum Aristotele et Plinio diligentius expensa mihi pugnare videntur. Et omnia rursus, qualiacumque sunt, adscribere placuit, partim ne, quae lectu dignissima sunt, mihi ipsi de industria supprimere, ideo viderer, ut me de avibus brevi scripturum, alienis vestirem plumis: partim, ut hinc Longolii studium in promovendis bonis literis, et amor eius in studiosam iuventutem facilius omnibus innotescerent.

Aegithus avicula, ????????. Curucam alii dicunt.
Cenchramus, ????????, rostro paulo longiori, pedibus longioribus, et duplo corpore maiori coturnice, cruribus item longis. Discedunt primi, et ???? veniunt isti.
Corvus rubro rostro, apud Anglos invenitur, ?????? meminit Plinius.
Accipiter, ????????, vulgo ???????????
Accipiter fringillarius, Graece ???????????????
Accipiter palumbarius, Graece ?????????????
Trichas, vulgo ?????????
Tylas, vulgo ??????????
Turdella, vulgo ???????????
Melancoryphus, vulgo ??????????????
Merops, vulgo ?????????????
Parus maior, vulgo ????????????
Parus minor, vulgo ???????????????????’
Chloreus, vulgo ???????????????
Merula, vulgo ??????????????
Chlorion, vulgo ?????????????
Molliceps, vulgo ????????????
????????, fringella, vulgo ?????????????
Gallinago, vulgo ????????????

Tetraho sive tetrix, vulgo ??????????
Paraclus, vulgo ??????????’
Batis, vulgo ???????????
Spermologus, vulgo ????????????.

EPITAPHION GYBERTOY LON

Continua nella colonna a fronte con

ELEGIA  ALB.  HORSTANI
 in obitum Gyb. Longolii, sui quondam praeceptoris.

MUSA veni rigidis moestissima pectora palmis
Tundens, heu nimis causa doloris adest.
Musa veni mixtas lachrymis fusura querelas,
Et nisi quod corpus foedet habeto tuum
Quem Lariae decorant Graiaeque volumina gentis,
Longolium ?????? corrupuere manus,
Sicsine perdocti medici clarique per artes
Ah decuit Parcae rumpere fila truces
Sicci ne quae longum debebant stare per ????
Hei mihi maturos frangitis ante dies?
Qui modo florentes annos aetatis agebat,
Doctrina maior, quique futurus erat:
Cecidit ille quidem, iam tum veritaneibus(?) annis:
Sed fuit ingenio semper adultus homo.
Sic tenuit formes Latii sermonis et ortus,
Vis propria ut posset nulla latere virum.
Argolici linguam populi sic norat ad unguem,
Illa de gente ut dixeris esse fatum.
Quod si verba metri scribebat lege remota,

Hic Cicero posset scripta probasse viri.
Sermoque si numeros erat astringendum ad aptos,
Hic quoque Nasoni dixeris esse parem.
Si sua forte aliis tradebat dona docendo,
O quam mirifica dexteritate fuit?
Haud nimio haec raptus fero praeceptoris amore:
Nanque eadem scripsit, quae monimenta probant.
Sunt (quorum pars ipse fui) hoc didicere magistro,
Haec quoque qui grato pectore verba sonant.
Norat Apollo tuum dextre inventum medicinam:
Heu nequit inventum, quam dare debet, opem
Aegris hoc quondam poterat dare grata salutis
Pharmaca, nunc domino cur dare nulla potest?
Hac sine mortales vitae ratione potimur?
Hac sine team misera conditione sumus?
Prosumus hic aliis, illic prodesse nequimus
Nobis: hoc fieri qua ratione putem?
Scilicet haud cuiquam fines excedere fati,
Ulla propositos conditione licet.
Heu mihi praefixam quod non evadere metam
Huic licuit per te mortis avara manus.
Tu rapis ( o homines nimia ratione dolendos)
Quem is bona naturae magna fuisse vides.
Ergo ne praestiterat tua nunquam lumina Phoebe
Lustrasse, aut rapida mox periisse necet
Quid loquar, incertum: sileam’ne, an pectore fundam
Talia? natura es pessima saepe parens.
Ast ego quo ducor? quo me rapit impius error?
Improba cur raptus verba furore loquor?
Nam decuit latuisse virum, cui divite cornu
Ipse pater dederat maxima dona Deus?
Dii meliora, cito num claram lampada Phoebi
Deservisse bonum, si licuisset, erat?
Hinc procul hinc stolidae sit talis opinio mentis,
M???????? hoc gentes perfida turba velint.
Verum, quam poterat bene nunc docuisse inventam?
Quam bene de Christi promeruisse grege?
Ast aliter visum fuerat tibi Christe redemptor,
Quod cupis, hoc fieri nos quoque velle decet
Ecquia enim possit tua prudens velle voluntas,
Quam quod ad aeternae dona salutis agat?
In tua quum moriens dederit sua vota libenter
Longolius, coelum non habitare nequit.

EPITAPHIUM  DOCTISSIMI VIRI,
Medicinarum doctoris clarissimi,
Gyberti Longolii, Bonnae,
quae est civitas terrae Colomensis, sepulti.  Ad viatorem.

QUI legis haec, luctum et lachrimas compesce viator,
Ullo nec turbes, qui iacet hic, strepitu.
Hoc clausus tumulo est Longolius ille, medendi
Qui de tot vivens primus in arte fuit.
Ingenio, forma, paucis: nulli probitate secundus,
Vivere per superos si licuisset, erat.
Fata diu domuit, satis superatus iniquis,
Nec damnum credat, qui sapit esse leve.
Commodus hic patriae nullo non tempore vixit,
Utilis atque foris, utilis atque domi.
Quem fors, quem ratio, mentis quem vividus ardor,
Quemque immortalem vita beata facit.
Vivit adhuc felix, placidaque quiescit in urna,
Vivit adhuc, numquam qui moriturus erat.
Dum vivit felix, felix dum mortuus: ille
Vivere non potuit, nobilius vemori.

ALIUD AD EUNDEM.

Hoc tumulo prudens, fortis, patiensque potensque,
Felix et constans, qui requiescit, erat.
Qui legis, insolita motus novitate viator,
Qui legis ista, precor da lachrymas tumulo.

ALIUD

QUIS lugere satis Gybberti funera possit
Id nullae lachrymae, lumina nulli queunt.
Vivere si posset lachrymis redimique querelis,
Et quaestu et lachrymis Graecia plena foret,
Hic poterat patriae summum decus addere, gentem
Artibus hic poterat nobilitare suis.
Nam miranda hominis virtus, mens candida, corpus
Formosum, constans, et sine labe fides.

EPITAPHIUM
IACOBUS   TRELIUS
Daventriensis.

Cuius in aeternum victura est gloria, donec
Veliferum rapidas aequor habebit aquas:
Huius hic modica corpus requiescit in urna:
Ossaque sub parvo marmore tecta latent.
Scilicet, hoc tumulo clauserunt fata Gybertum
Longolium, Clarii spemque decusque chori,
Spiritus aethereas penetravit nobilis arces,
Fama viri non, quo contineatur, habet.

ANDREAS  A  MANDELSLOE.

En praeverterunt, completo haud tempore, fata,
Fata, quibus nos vult subdere c??la Deus,
Ex hoc, qui fuerat verae virtutis amator,
Discite ???? omnes vivere, ???? mori.

GUILIELMUS
 TURNERUS.

Cuius in hoc tumulo requiescunt molliter ossa,
Mens pia cum Christo vivit in arce polt(?)
Gybertum dixere patres de fonte levantes
Longolium, gentis clara propago suae.
Linguam adeo Graecam Latiamque tenebat ad unguem,
Nullus ut hunc Batavum crederet esse virum,
Hic docuit iuvenes multas foeliciter artes,
Et mira Graecos transtulit arte libros.
Quidquid habet pelagus natitans, et gressile terrae,
Et quidquid volitans, maximus aer habet,
Omnia Longolius studuit cognoscere, et uni
Quantum homini licuit, calluit ita probe.
Non parva cum laude suis fecit medicinam
Civibus, hic rara dexteritate fuit.
Expectans reliquos fratres hic nunc requiescit,
Evigilaturus, tempore (credo) brevi.

LONGOLIUS
Vixi, quod volui: volui quod fata volebant,
Nec mihi vita brevis, nec mihi longa fuit.

ELEGIA
PROTREPTIKE
ad studiosos, Gyberti Longolii.

cilicet immensum nihil immortale per orbem
Permanet, et longos novit habere dies.
Non eadem redeunt fuerant quae tempora nobis,
Mutat et aestatis labilis hora gradus.
Ver fuit, et vario tellus ridebat amictu,
Hinc violis, illinc tota adoperta rosis.
Tunc etiam virides tendebant brachia quercus,
Pandebatque suas populus alba comas.
Perculsaeque nova dul???? corda, volucres
Iactabant laetos per nemora alta sonos.
Ver abit, insequitur soli sed gravior aestas,
Torret et arcitres(?) Sirius acer agros.
Desinit aeria residens miserabilis ulmo
Plorare absumptum Thracia mater Ityn.
Illa fugit, reddet liquido vindemia foetu,
Dum pater autumnus sordida musta premit:
Dumque senex facilis Satyros imitatur ovantes,
Pictaque odorato proluit ora mero(?):
Et iubet agricolas gelide meminisse pruinae,
Nam solet incautos opprimere illa viros,
Haec ait, , en subito glactalibus(?) exilit antris,
Autumnique fores frigore rumpit hyems.
Detrahit arboribus frondes, et gramina campis,
Turpat et albenti tristia prata coma
At quicunque aliis plus est cordatus in agro,
Quique senum verbis pondus inesse putat:
Veris et aestatis congestis fructibus, atque
Autumni, instruxit seque suamque domum,
Horrea flaventi frugum sub pondere nutam(?),
Respuit et plures cella referta ?ados
Plenaque selectis gaudent pomaria donis,
Nec vacuum quidquam
Haec nisi sollerti complexus mente fuisset,
Iam poterat casus mille subire famis,
Iam velut Irus inops invisaque musca ministris,
Alterius poseat turpiter ore dapes.
Nec secus aetatis decet observare periclum,
Namque ruit celeri iugiter illa pede,
Quam modo solliciti spectarunt flere parentes,
Miratur cunis se potuisse capi.
Ver agit illa quidem iam cum florentibus annis,
Et potis est duras ferre labore manus.

Tum poteris fidae semen committere terrae,
Expectanda tibi si modo messis erit.
Ergo prius iuvenes veniat quam ferior aetas,
Discite, longoevum quo iuvet esse senem.
Nam quae praeteriit, non est revocabilis aetas,
Non licet annosam deposuisse cutem.
Namque olim magnus hominum sator atque deorum,
Qui de Saturni semine primus erat,
Cum sua germanis bona traderet, optima sumpsit
Ipse sibi, ut coeli caerula templa colat.
Tunc mare velivolum dixit Neptunia regna,
Iussit et incurvas illius esse rates.
Inde Acheronei tenebrosa barathra recessus,
Plutoni partes non negat esse pares.
Sic soror in thalami, regni, quoque parte recepta,
Aera per liquidum sceptra tremenda tenet.
At pater omnipotens cunctis animantibus apta
Dona parans, homini munera nulla dabat:
Donec ab excelsa tulit aetheris arce Prometheus
Semper florentes et sine morte dies,
Queis(?) nunc omnis erat iuvenisque senexque beatus,
Defuit at menet consiliisque locus.
Quandoquidem tardi costis committere aselli
Praemia coeligenae non timuere Iovis.
Mox asinus sitiens onerisque viaeque labore,
Porte videt rivum praetereuntis aquae:
Inde sitim cupiens restinguere, labraque mergendo
Repit ad optatas frigidius anguis aquas.
Nec patitur siccas asinum sibi tingere fauces,
Ni in precium fontis nobile ponat onus.
Sarcina (quid faceret?) dorso est excussa gementis,
Explet et ingluvim bestia stulta suam.
Dipsides hinc, et qui sinuosus labitur anguis
Passibus, agnoscit taedia nulla senum.
Torpida nam quoties sensit sua membra senectus,
Exuit, et turpes proiicit exuvias.
Nos contra innumerae circunstant undique pestes,
Et quodcunque mali pigra senect? parit.
Sed tamen hisce malis succurrere Iuppiter optans,
Misit ad humanum splendida dona genus.
Cuius Atlantiades iussu Deus orgia nobis
Musarum, et Phoebi sacra colenda dedit.
Unde omnes coli causas, terraque, marisque
Discimus, et clarum reddimus ingenium.
Hinc nullam docti tristem novere senectam,
Famaque perpetua nobilitate viret.
At qui dum primos poteram perferre labores,
Addere vomeribus non voluere manus.
Donaque munifici Iovis imposuere ferenda
Aurito et segni tardipedique asino.
Hiis nunquam ingenii messis matura legetur,
Nec senii aut mortis damna cavere queunt.

F I N I S

F  I  N  I  S !!!!!!!!!
MA  CON  QUANTA  FATICA!
in Milano il 31 del mese di gennaio, nell’anno M M VI

n. b.: Ci saranno sicuramente molti errori; ma con una stampa siffatta non sono riuscito a fare meglio, apprezza la buona volontà. Ciao col solito abbraccio. Fernando.

Adesso sarà contento Gessner che si sentiva un poco trascurato.